Definição e significado de Albania

Z Wikipedia

Albania (Shqipëria, Republika Albanii – Republika e Shqipërise) – państwo w południowo-wschodniej Europie na Bałkanach, nad Morzem Adriatyckim. Graniczy z Grecją (282 km), Macedonią (151 km) oraz Kosowem (114 km) i Czarnogórą (173 km). Albania na zachodzie graniczy z morzem Adriatyckim i z morzem Jońskim na południowym zachodzie. Od Włoch oddziela ją cieśnina Otranto o szerokości ok. 72 km. Łączna długość granic lądowych wynosi 720 km, natomiast wybrzeża morskiego – 362 km.

Albania jest członkiem ONZ, NATO, OBWE, Rady Europy, WTO oraz jest jednym z założycieli Unii na rzecz Regionu Morza Śródziemnego. Albania była potencjalnym kandydatem do Unii Europejskiej od stycznia 2003 roku i złożyła oficjalny wniosek 28 kwietnia 2009 roku^[3].

Albania posiada system parlamentarny. Stolicą kraju jest Tirana, jest to również finansowe centrum kraju^[4]. W stolicy mieszka około 895 000 ludzi, natomiast cały kraj liczy 3,2 milionów mieszkańców. Reformy wolnego rynku otworzyły kraj na inwestycje zagraniczne, zwłaszcza w rozwój energii i infrastruktury transportowej.

Etymologia nazwy

Albania jest nazwą kraju używaną w średniowiecznej łacinie, który przez swoich mieszkańców jest nazywany Shqipëri.Rdzeń alb został zaczerpnięty z języków ilirskich i oznacza kolor biały^[5].Historia Świata Polibiusza, pochodząca z II w. p.n.e., wspomina o plemieniu żyjącym na terenie dzisiejszej Albanii, którego członkowie byli nazywani Albanoí i Arbanitai^[6].

Albańska nazwa Shqipëria pochodzi od słowa Shqipoj oznaczającego mówić otwarcie, krótko i jasno.

Nazwy w innych językach:

• tur. Arnavutluk
• gr. Αλβανία (Alvanía)
• łac. Illyricum (nazwa większego obszaru)

Geografia

 Osobne artykuły: Geografia Albanii, Rzeki Albanii.

• Ważniejsze miasta (liczba mieszkańców w tys. w latach 2007-2008): Tirana (616,4), Durrës (126,2), Elbasan (126,1), Wlora (91,7), Szkodra (89,4), Kamza (86,5), Korcza (75,0), Fier (63,5), Berat (47,5) i Lushnja (43,1).
• Położenie geograficzne: 39°40'-40°40' N 19°15'-21°55' E
• Najwyższy punkt: Korab 2764 m n.p.m.

Albania jest w 75% krajem górzystym. Niewielki procent kraju zajmują niziny położone nad Morzem Adriatyckim oraz doliny większych rzek takich jak: Drin (285 km), Wjosa (272 km) lub Seman z Devoll (281 km). Pozostała część kraju to wyżyny oraz góry w paśmie Gór Dynarskich z takimi pasmami jak Góry Północnoalbańskie, Góry Skanderbega, Mal Valamarës. Na granicach znajdują się 3 duże jeziora: Szkoderskie 368 km²; Ochrydzkie 347 km² oraz Prespa 288 km². Najdalej wysunięty na zachód przylądek to Kepi i Gjuhëzës.

Gospodarka

Do końca lat 80. XX wieku gospodarka była centralnie planowana, obecnie znajduje się w fazie transformacji. Gospodarka Albanii rozwijała się w latach 2000–2004 w tempie 6÷7%, przy czym znamienny jest duży udział inwestycji zagranicznych. Obecnie tempo wzrostu PKB wynosi 6% (dane z 2007 roku). Niemal połowa produktu krajowego brutto wytwarzana jest w szarej strefie,natomiast 15% pochodzi z przekazów Albańczyków pracujących za granicą^[7], głównie w Grecji i we Włoszech. Wielkość PKB w 2008 roku wyniosła 12,964 mld dolarów, czyli 4089 dolary na 1 mieszkańca^[2]. Kraj ten jest obok Mołdawii oraz Serbii jednym z najbiedniejszych państw Europy. Aż 25% mieszkańców kraju żyje poniżej granicy ubóstwa^[7]. Szacuje się, że stabilizacja i doprowadzenie Albanii do poziomu, z którego mogłaby kandydować do Unii Europejskiej zajmie nawet kilkanaście lat.Pomimo że Albania była częściowo chroniona przed kryzysem finansowym, można było zaobserwować zwolnienie gospodarki^[7].

Znaczne bogactwa mineralne Albanii pozwalają na rozwój górnictwa, wydobywa się między innymi: rudy chromu – 91 tys. ton, miedzi, żelaza i niklu oraz ropy naftowej – 300 tys. ton, gazu ziemnego, węgla i boksytów. Nad jeziorem Prespa są jedne z największych w świecie złóż naturalnego asfaltu. Produkcja energii elektrycznej (głównie w elektrowniach wodnych) wynosiła w 2004 roku 4,3 TWh. Koło Durres pracuje duża cementownia, liczne są zakłady metalowe, elektrotechniczne, włókiennicze i przetwórstwa płodów rolnych. Albania jest znaczącym producentem wyrobów tytoniowych.

Rozwinięta jest również uprawa zbóż, w tym kukurydzy – 197 tys. ton, pszenicy 295 tys. ton, słoneczników, tytoniu – 5 tys. ton, buraków cukrowych, drzew owocowych, oliwek – 27 tys. ton i winorośli – 83 tys. ton. oraz hodowla bydła, kóz i owiec – 1,85 mln (produkcja wełny 3,8 tys. ton).

Mimo znacznych inwestycji, transport drogowy i kolejowy jest słabo rozwinięty. Z 16,8 tys. km dróg tylko 40% spełnia europejskie standardy, zaś linie kolejowe liczą w sumie 540 km. Motoryzacja jest dopiero w fazie początkowej. W 2002 roku w Albanii było 190 tys. samochodów osobowych, co dało zaledwie 59 pojazdów na 1000 mieszkańców. Głównym portem morskim jest Durres, a lotniczym Port lotniczy Rinas w Tiranie. Po długotrwałej izolacji Albania koncentruje się na rozwoju turystyki międzynarodowej, głównie na wybrzeżu Riwiery Albańskiej. Liczba turystów zagranicznych przekracza już milion rocznie, zaś wpływy w 2002 roku wyniosły 487 mln dolarów.

Bilans handlowy, ze względu na wpłaty Albańczyków pracujących za granicą i pomoc z zewnątrz, jest bardzo niekorzystny^[7]. Wykazuje znaczną przewagę importu (2,9 mld dolarów) nad eksportem (763 mln dolarów), co powoduje nieustanny wzrost zadłużenia kraju. Głównymi partnerami handlowymi są: Włochy, Grecja, Serbia oraz Niemcy.

Podział administracyjny

 Osobne artykuły: Podział administracyjny Albanii, Okręgi w Albanii.

Albania dzieli się na 12 obwodów (alb. qark), które dzielą się na 36 okręgów (alb. rreth), a te z kolei dzielą się na 351 gmin.

Historia

 Osobny artykuł: Historia Albanii.

Od starożytności do II wojny światowej

W starożytności Albania wchodziła w skład Ilirii zamieszkiwanej przez starożytny lud indoeuropejski Ilirów, którzy wymieszali się później z Trakami i Słowianami. W 168 roku kraj został uzależniony od Rzymian, a od końca IV wieku 395 roku przyłączony został do Cesarstwa Bizantyjskiego. Na przełomie VI i VII wieku napłynęły tu plemiona słowiańskie. W okresie IX–XI wiek tereny Albanii wchodziły w skład carstwa Bułgarii.

Pierwsze państwo albańskie powstało w XII wieku, w XIV wieku zostało podbite przez Serbów. Około 1435 Turcy zajęli Albanię, wyzwoliła się czasowo po powstaniu, zainicjowanym przez Skanderbega. Pod koniec XV wieku Turcy znów zajęli kraj, wówczas to podupadł on pod względem cywilizacyjnym. Feudałowie powoli i systematycznie przechodzili na islam, zachowując swe majątki i uprawnienia. Często piastowali wysokie funkcje w państwie tureckim (np. Ali Pasza).

W XIX wieku wzmógł się ruch niepodległościowy na rzecz wyzwolenia Albanii, zwany Rilindja. W 1912 roku Kongres Narodowy we Vlorze ogłosił deklarację niepodległości. W 1913 po konferencji londyńskiej nie powiodły się plany rozdzielenia jej między Serbię i Grecję. Do czasu wybuchu II wojny światowej Albania była kolejno księstwem, królestwem, republiką i ponownie królestwem. Na monarchę albańskiego wybrano niemieckiego arystokratę i oficera armii niemieckiej Wilhelma zu Wied. Niemiec przybył do Albanii w 1914 roku, lecz już po kilku miesiącach opuścił kraj wobec niekończących się buntów na prowincji, podsycanych przez Grecję i Włochy.

Podczas I wojny światowej Albania była okupowana przez Serbów, Austriaków i Włochów, pragnących podziału jej terytorium. Okupacja przyniosła także pozytywne skutki – m.in. wybudowano pierwsze trwałe drogi (głównie przez Austriaków).

Konferencja z 1920 zatwierdziła niepodległość Albanii (ujął się za nią Woodrow Wilson). Zdetronizowano Wilhelma von Wieda (nie ogłosił abdykacji) i proklamowano republikę.

W 1928 konserwatywny premier Ahmed Zogu koronował się na króla, wiążąc kraj politycznie i militarnie, a nade wszystko gospodarczo z Włochami Benito Mussoliniego. Włochy zajęły Albanię w kwietniu 1939 roku, łamiąc swe zobowiązania międzynarodowe i obalając króla. 16 kwietnia 1939 roku król Włoch, Wiktor Emanuel III, został ogłoszony królem Albanii. Po 1941 roku do protektoratu albańskiego przyłączone zostało Kosowo. Lata 1943-1944 to okupacja hitlerowska, działała wtedy silna partyzantka zdominowana przez komunistów. Po wycofaniu wojsk okupacyjnych w kraju rozgorzała walka o władzę pomiędzy siłami monarchistycznymi i komunistami wygrana ostatecznie przez komunistów, którzy doszli do władzy przy pomocy jugosłowiańskich sił, na czele których stał Josip Broz Tito.28 listopada 1944 roku Albania ogłoszona została republiką ludową, władzę przejęła komunistyczna APP kierowana przez Envera Hodżę. Nie powiodły się plany Tito stworzenia Wielkiej Jugosławii (z Albanią i Bułgarią jako kolejnymi członami federacji), co spowodowało późniejszą wrogość pomiędzy Tito i Hodżą.

Okres powojenny

W 1946 roku powstała Ludowa Republika Albanii. Po wojnie członek ONZ, Układu Warszawskiego i RWPG. Od śmierci Stalina narastał konflikt między APP a KPZR, który przybrał na sile po słynnym referacie Chruszczowa w 1956 roku. Zbliżenie ZSRR do Jugosławii wywołało krytykę Albanii i stosunki ze wszystkimi państwami Europy Wschodniej znacznie oziębiły się. Albania skłaniała się ku współpracy z Chinami, zaś ZSRR wywierał na nią szantaż gospodarczy. Dlatego na moskiewskiej konferencji partii komunistycznych i socjalistycznych doszło do ostrej konfrontacji z KPZR i jej sojusznikami, co skutkowało tym, że ZSRR przestał udzielać wsparcia gospodarczego. W odwecie w ciągu kilkudziesięciu godzin ZSRR musiał ewakuować się z bazy morskiej w porcie Vlora, a Albania przejęła kilka radzieckich okrętów podwodnych oraz sprzęt i amunicję.

W 1962 roku Albania przestała uczestniczyć w pracach RWPG, co odbiło się niekorzystnie na bilansie handlowym i pozycji gospodarczej kraju. W 1968 Albania skrytykowała interwencję UW w Czechosłowacji i wystąpiła z Układu Warszawskiego. Od tej pory ZSRR nazywany był mocarstwem socjalimperialistycznym. Swą politykę zagraniczną opierała na sojuszu z Chińską Republiką Ludową, była jedynym krajem, który nie podpisał Aktu Końcowego OBWE z Helsinek. Rządzona twardą ręką przez komunistę Envera Hodżę, ogłosiła się pierwszym na świecie państwem ateistycznym. W Albanii schronienie znalazł m.in. Polak Kazimierz Mijal, który przygotowywał audycje, przekazywane za pośrednictwem Radia Tirana. W latach 70. Albania dążyła do autarkii, nie przyniosło to jednak powodzenia. W 1976 nazwę kraju zmieniono na Ludową Socjalistyczną Republikę Albanii.

Pod koniec lat 70. ub. wieku Albania po śmierci Mao Zedonga i krótkim okresie władzy Hua Guo Fenga skłóciła się z Chinami Deng Xiaopinga, co sprawiło, iż pogrążyła się w zupełnej izolacji międzynarodowej. Nastąpiły walki frakcji we władzach, czego efektem była (być może samobójcza) śmierć premiera Mehmeta Shehu, oskarżonego przez Hodżę o szpiegostwo na rzecz supermocarstw. Nowym premierem został Adil Carcani. Śmierć Hodży w 1985 roku oznaczała powolny rozkład struktur władzy.

W 1991 u władzy w wyniku pierwszych w historii demokratycznych wyborów pozostali tam początkowo komuniści. W rok później zostali jednak obaleni przez demokratów. W wyniku krachu ekonomicznego z 1997 roku, będącej jego skutkiem antyrządowej rebelii, oraz chaosu, który pochłonął ponad tysiąc ofiar śmiertelnych, do władzy w wyniku przedterminowych wyborów doszła postkomunistyczna opozycja. Po ośmiu latach sprawowania władzy Partia Socjalistyczna utraciła władzę, a w 2005 r. po wyborach parlamentarnych władzę przejęła koalicja partii opozycyjnych, na czele z Partią Demokratyczną.

1 kwietnia 2009 Albania dołączyła do państw członkowskich NATO. Jest kandydatem do Unii Europejskiej, do której akcesje popiera 96% jej obywateli^[8]

Demografia

Liczba mieszkańców Albanii zmalała po 1998 roku o ponad ćwierć miliona wskutek emigracji do Włoch i Grecji. Przyrost naturalny, niegdyś najwyższy w Europie (w latach 1960-1985 w granicach 2,5-3%), stopniał do 0,8% w 2003 roku. Mieszkańcy Albanii mają najdłuższy oczekiwany wiek życia na świecie – 77,43 lat, przy tym są stosunkowo młodym społeczeństwem ze średnią wieku 28,9 lat^[9]{lang|en}.Według oficjalnych danych kraj niemal jednolity etnicznie – 95% Albańczyków, pozostali to głównie Grecy – 3% i Macedończycy; poza granicami kraju żyje blisko 2 mln osób, z czego 1,3 mln w Kosowie, ponad 200 tys. w Grecji i przeszło 170 tys. we Włoszech^[10].

W rzeczywistości od 1989 roku nie przeprowadzono w Albanii spisu powszechnego, w którym obywatele mogliby swobodnie deklarować swą narodowość. Wśród mniejszości zamieszkujących Albanię należy wymienić Greków, zrzeszonych od 1991 roku w organizacji Omonia, zamieszkujących głównie południową części kraju, Macedończyków zrzeszonych w 4 towarzystwach: MIR, Gora, Med i Prespa, reprezentowanych przez partię polityczną-Macedońska Partia na rzecz Integracji Europejskiej Albanii. Macedończycy zamieszkują południową i wschodnią Albanię regiony Mala Prespa i Golo Brdo oraz duże miasta Elbasan i Tirana. Ponadto Albanię zamieszkuje pewna liczba Wołochów, Romów i Czarnogórców.

Średnia gęstość zaludnienia to 131 osób/km², ale w okolicach Tirany przeszło 3 razy większa, podobnie na wybrzeżu koło Durres. Obszary górskie na wschodzie są bardzo słabo zaludnione. Współczynnik urbanizacji jest dość niski – 45%. Do największych miast Albanii (wg ludności w 2007) zalicza się: stolica Tirana - 386,03 tys.; Durrës - 126,25 tys.; Elbasan - 103,60 tys.; Vlora - 91,71 tys. i Szkodra - 89,44 tys.

• Języki: albański (oficjalny), grecki, arumuński, romski, języki słowiańskie.
• Liczba osób przypadających na 1 lekarza: 552.
• Liczba osób przypadających na łóżko szpitalne: 333.
• Stopień analfabetyzmu: 7% – mężczyźni; 21% – kobiety.
• Na 1000 osób: 308 telefonów; 48 użytkowników Internetu.

Religia

Według World Christian Databsase^[11] 64% Albańczyków to muzułmanie, 29,8% to chrześcijanie, 5,3% agnostycy i 0,7% ateiści^[12].

Albańska kuchnia

Kuchnia Albanii swymi walorami przypomina kuchnie z innych krajów bałkańskich, wzbogacone przez wpływy tureckie.

Jedną z najpopularniejszych potraw jest gyros – czyli pieczona baranina podawana jest najczęściej z chlebem pita. innymi potrawami chętnie zjadanymi przez Albańczyków są:

• mięso pieczone (mish i përzier),
• ziemniaki (patate) z jarzynami (najczęściej są to pomidory i cebula) z dodatkiem oliwy z oliwek.
• ser feta (djathë),
• oriz më tamel – czyli pudding ryżowy na owczym mleku,
• jogurt (kos)^[13].

Narodowym albańskim trunkiem jest rakia, którą wyrabia się najczęściej z winogron oraz z innych owoców. Popularne w Albanii jest także picie młodego wina (jest ono podawane do prawie każdego posiłku).

Bibliografia

Zobacz też

• literatura albańska
• ustrój polityczny Albanii
• władcy Albanii
• Albania Wenecka

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona dla turystów w Albanii
• Albania Map
• Wystawa o Albanii
• Albania – informacje statystyczne o kraju w dziale Dossier serwisu Panorama Kultur