Język albański
Z Wikipedia
| Gjuha shqipe | |
| Obszar | Albania, Kosowo, Macedonia, Czarnogóra, Włochy, Grecja i inne |
| Liczba mówiących | 6,2 mln |
| Ranking | (poza pierwszą 100.) |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie *Język albański |
| Pismo | łacińskie |
| Status oficjalny | |
| język urzędowy | Albania, Kosowo, Macedonia |
| Regulowany przez | Brak oficjalnej regulacji |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | sq |
| ISO 639-2 | sqi |
| SIL | ALS/ALN/AAE/AAT |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata | |
Język albański - język indoeuropejski z grupy satem, którym posługuje się ok. 6,2 mln Albańczyków zamieszkujących Albanię (3,6 mln), Kosowo (1,7 mln), Macedonię (450 tys.), a także Włochy (Arboresze) i Grecję (Arwanici). W Albanii, Kosowie i Macedonii posiada on status języka urzędowego. Istnieją dwie odmiany terytorialne języka, istotnie odmienne fonologicznie, gramatycznie i leksykalnie: dialekt gegijski (alb. gegë) na północy Albanii, w Kosowie i Macedonii (znacznie się różniące) oraz toskijski (alb. toskë) na południu Albanii, we Włoszech i Grecji. Granicę między nimi tworzy rzeka Shkumbin oraz 41° równoleżnik; jest to również granica kulturowa. Norma literacka języka, nauczana w szkołach w Albanii, jest oparta głównie na dialekcie toskijskim.
Początki języka sięgają VII-VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami iliryjskim i mesapijskim, które występowały również nad Adriatykiem lub z trako-dackimi. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z językiem rumuńskim (około 50 słów[1]), który wg jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim [potrzebne źródło]. Najstarszy zapis w tym języku to formuła chrztu, zapisana przez biskupa Pala Engjëlliego w 1462 roku. Współczesny język literacki istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się alfabetu łacińskiego, wcześniej używano alfabetu greckiego, cyrylicy i pisma arabskiego.
Wymowa
Alfabet języka albańskiego zawiera 36 znaków: a, b, c, ç, d, dh, e, ë, f, g, gj, h, i, j, k, l, ll, m, n, nj, o, p, q, r, rr, s, sh, t, th, u, v, x, xh, y, z, zh.
| Litera | IPA | Opis | Przykład |
| c | [ʦ] | jak c w car | cigarja (papieros) |
| ç | [ʧ] | jak cz w czeski | çasti (chwila) |
| dh | [ð] | jak th w ang. this dźwięczne | dhoma (pokój) |
| ë | [œ]/[ə] | akcentowane: jak ö w niem. möchte; nieakceptowane: (ə) (szwa), w wygłosie (na końcu słowa) często ledwo słyszalne | hëna (księżyc) |
| gj | [ɟ] | podobne jak dj w Nadia bądź krótkie dź | gjithë (wszystko) |
| ll | [ɫ] | jak ł sceniczne (kresowe) w łatwo | fillimi (początek) |
| nj | [ɲ] | jak ń w sanie | njoh (znać) |
| q | [c] | palatalne (zmiękczone) t lub słabe cz (trochę słabsze niż ç) podobnie jak t w pl. sympatia wymowa alternatywna: ć lub kj, tylnojęzykowe (przede wszystkim w Macedonii) | qeni (pies) |
| r | [ɾ] | słabe r wymówione końcówką języka | tre (trzy) |
| rr | [r] | wibrujące r wymówione zaokrągloną końcówką języka jak w barrakuda | rruga (ulica) |
| sh | [ʃ] | jak sz | shkolla (szkoła) |
| th | [θ] | jak th bezdźwięczne w ang. think | thika (nóż) |
| x | [ʣ] | dz, | lexoj (czytać) |
| xh | [ʤ] | jak dż w pl. dżungla | xhaba (tani) |
| y | [y] | jak ü jak w niem. grün | pylli (las) |
| zh | [ʒ] | ż, jak żurnal | zhurmi (hałas) |
Przypisy
- ↑ Alexandru Cihac Słownik Etymologiczny z polowy XIX wieku; dla zwolenników trako-dackiego pochodzenia języka rumuńskiego podobieństwo z j. albańskim jest koronnym argumentem, nikt nie udowodnił że te 50 słów ma tracko-dackie pochodzenie
Bibliografia
- Jeziorski Marek, Wiśniewski Jerzy, Słownik minimum albańsko‑polski i polsko‑albański, Warszawa 1992.
- Mindak Jolanta, Sawicka Irena, Zarys gramatyki języka albańskiego, Warszawa 1993.
- Saneja Mazllum, Wójcik Alina, Mini rozmówki albańskie, Warszawa 1992.
- Sawicka Irena, Charakterystyka fonetyki albańskiej; [w:] Albanistyka polska, red. I. Sawicka, Toruń 2007, s.183-195.
Zobacz też