Japonia
Z Wikipedia
| 日本国 Japonia | |||||
| |||||
| Dewiza: Pokój i Postęp (motto cesarza) | |||||
| Hymn: Kimi-ga Yo (君が代) (Rządy cesarza niech trwają lat tysiące) | |||||
| Konstytucja | 3 maja 1947 | ||||
| Język urzędowy | japoński | ||||
| Język używany | różne dialekty jęz. japońskiego, język ajnoski, języki riukiu | ||||
| Stolica | Tokio | ||||
| Ustrój polityczny | monarchia konstytucyjna o gabinetowo-parlamentarnej formie rządów | ||||
| Głowa państwa | cesarz Akihito (明仁) | ||||
| Szef rządu | premier Yukio Hatoyama | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe | 62. na świecie 377 835 km² 3091 km² (0,82%) | ||||
| Liczba ludności (2009) • całkowita • gęstość zaludnienia • narodowości | 10. na świecie 127 078 679▼ 336,3 osób/km² 98,5% Japończycy, 0,5% Koreańczycy, 0,4% Chińczycy, 0,6% inne narodowości | ||||
| PKB (2008) • całkowite • na osobę | 4552,2 mld USD[1]▲ 35 651 USD▲ | ||||
| PKB (PPP) (2008) • całkowite • na osobę | 4494,7 mld USD[1]▲ 35 200 USD▲ | ||||
| Jednostka monetarna | jen ((en, 円) (JPY, ￥)) | ||||
| Religia dominująca | buddyzm, shintō | ||||
| Strefa czasowa | UTC +9 (nie ma czasu letniego) | ||||
| Kod ISO 3166 | JP | ||||
| Domena internetowa | .jp | ||||
| Kod samochodowy | J | ||||
| Kod telefoniczny | +81 | ||||
Japonia (jap. 日本 Nihon lub Nippon?) oficjalnie Państwo Japonia (jap. 日本国 Nihon-koku lub Nippon-koku?, posłuchaj po japońsku) – państwo usytuowane na wąskim łańcuchu wysp na zachodnim Pacyfiku, u wschodnich wybrzeży Azji, o długości 3,3 tys. km. Archipelag rozciąga się niemal południkowo (wg Japończyków, ich kraj ma kształt „trzydniowego Księżyca”) pomiędzy 45°33' a 20°25' stopniem szerokości północnej, od Morza Ochockiego na północy do Morza Wschodniochińskiego i Tajwanu na południu. Stolica Tokio jest usytuowana prawie dokładnie na tej samej szerokości geograficznej co Ateny, Pekin, Los Angeles i Waszyngton.
Archipelag składa się z czterech głównych wysp: Hokkaido, Honsiu, Shikoku i Kiusiu (97% obszaru lądowego) oraz z 6.848 mniejszych wysp. Według danych z 2006 r. łączna powierzchnia kraju wynosi 377 921 km². Większość powierzchni jest pokryta górami. Najwyższym szczytem jest nieczynny wulkan Fuji (3776 m). Z tego powodu prawie połowa ludności zamieszkuje nadmorski pas nizin rozciągający się pomiędzy Tokio a Osaką i Nagoją. Tam też rozwijało się rolnictwo i przemysł. Obszar ten stanowi 13% terytorium kraju.
Japonia jest położona na styku płyt tektonicznych, w obrębie „ognistego pierścienia Pacyfiku”. Stałym więc zagrożeniem są trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów i fale tsunami. Stąd wynikają różnice danych podających ilość wysp i odmienną wielkość powierzchni kraju. W sierpniu i wrześniu nad archipelag nadchodzą tajfuny powstające na zachodnim Pacyfiku.
Z liczbą ludności 128 mln osób Japonia zajmuje 10. miejsce w świecie. Według danych ONZ i WHO, przeciętna długość życia jest najwyższa w świecie. Japonia jest krajem wysoko rozwiniętym, drugą potęgą gospodarczą świata. Zajmuje czwarte miejsce pod względem eksportu i szóste jako importer.
Zgodnie z przyjętą w 1947 r. demokratyczną konstytucją, Japonia jest monarchią konstytucyjną z cesarzem jako symbolem jedności państwa i wybieranym w wyborach powszechnych dwuizbowym parlamentem.
Spis treści |
Nazwa
Zapisane znakami chińskimi (kanji) słowo Japonia (jap. 日本?) ma dwa sposoby odczytywania: Nihon oraz Nippon. Pierwsze jest używane w języku codziennym, drugie – wykorzystuje się raczej w oficjalnych sytuacjach. Znaki te tłumaczy się jako: Kraj Wschodzącego Słońca (日 – słońce; dzień 本 – korzeń; pochodzenie, początek). Określenie to pochodzi z Chin i odnosi się do położenia geograficznego Japonii względem kontynentalnej Azji: Chińczykom wydawało się, że słońce przychodzi codziennie z Wysp Japońskich. Wcześniejszą nazwą Japonii, jeszcze sprzed nawiązania kontaktów z Chinami, nadaną przez ludność zamieszkującą jej ziemie było Yamato (jap. 倭 lub 大和?). Nazwa Nihon (Nippon) została nadana Japonii w drugiej połowie VII wieku.
W Chinach natomiast ziemie te w okresie Trzech Królestw zwano Wa (jap. 倭?), Wakoku (jap. 倭国?). Przed 1946 rokiem oficjalną nazwą Japonii było Dai Nippon Teikoku (大日本帝国 – Cesarstwo Wielkiej Japonii). Termin ten jest z reguły stosowany na określenie państwa japońskiego w okresie od Restauracji Meiji (Meiji-ishin, 明治維新) do końca wojny na Pacyfiku, jakkolwiek oficjalnie zaczęto tej nazwy używać dopiero w roku 1936. Od 1946 oficjalną japońską nazwą kraju jest Nippon koku lub Nihon koku (日本国), co dosłownie oznacza Państwo Japońskie (国 – kraj, państwo).
W językach europejskich nazwa Japonia pojawiła się dzięki podróżnikowi Marco Polo, który zapisał wymowę mandaryńskiego określenia tych ziem: Cipangu (także Chipangu, Jipangu). Jednakże dzisiejsze słowo Japan pochodzi prawdopodobnie z kantońskiego Jatbun. W języku malajskim kantońskie określenie przybrało postać Japang i tak zostało zaimportowane do Europy przez portugalskich kupców. W 1577 r. zapisano po raz pierwszy to słowo jako Giapan.
Zobacz też: Lista etymologii nazw państw.
Geografia
Japonia to archipelag wysp i wysepek ciągnących się wzdłuż wschodnich wybrzeży Azji i tworzących łuk długości 2990 km. Liczne półwyspy i zatoki sprawiają, że linia brzegowa jest bardzo dobrze rozwinięta, a jej długość wynosi 29 751 km.Na południowym zachodzie, poprzez Morze Wschodniochińskie, Japonia graniczy z Chinami, na zachodzie Morze Japońskie oddziela kraj od obu Korei oraz Rosji. Na północy cieśnina Sōya (La Perouse’a) oddziela Japonię od rosyjskiej wyspy Sachalin, a cieśnina Nemuro (Kunaszyrska) od Wysp Kurylskich, których południowa część stanowi terytorium sporne z Rosją. Od wschodu i południa kraj oblewają wody Oceanu Spokojnego, a wzdłuż wybrzeży ciągnie się głęboki rów tektoniczny – Rów Japoński.
Ukształtowanie powierzchni
W krajobrazie Japonii dominują góry i wyżyny, zajmujące około 90% obszaru, w tym 10% to góry wysokie. Wyspy Japońskie stanowią bowiem nawodną część potężnego łańcucha górskiego, który wznosi się z dna oceanu na wysokość 12 000 m. W żadnej części kraju niziny stanowiące ok. 10% powierzchni nie są na tyle duże, by sięgały aż po horyzont.
Najbardziej wysunięta na północ, rozległa wyspa Hokkaido poprzecinana jest pasmami górskimi: Kitami na północy, Hidaka na południowym wschodzie i Teshio na zachodzie, które mają przebieg południkowy. W centrum wyspy zaś znajduje się wulkaniczny masyw gór Ishikari z najwyższym szczytem Asahi (2291 m n.p.m.), a także mniejsze pasmo Yūbari. Góry Teshio od pozostałych rozdziela dolina aluwialna rzeki Ishikari (268 km) – trzeciego najdłuższego cieku Japonii. Otaczająca jej ujście nizina jest skupiskiem większości mieszkańców wyspy z największym miastem – Sapporo. Większe obszary nizinne zajmują ponadto zachodnią część Hokkaido, a na północnym wschodzie w głąb Morza Ochockiego wcina się górzysty półwysep Shiretoko. Natomiast południowo-zachodnią część dawnego Ezo stanowią półwyspy Shakotan i Ōshima.
Cieśnina Tsugaru (szer. 19,5 km) oddziela Hokkaido od największej wyspy archipelagu – Honsiu, zajmującej 61% powierzchni kraju. W jej północnej części zwanej Tōhoku, której początek wyznaczają półwyspy Shimokita i Tsugaru, przebiegają południkowo wzdłuż poszarpanego, klifowego wybrzeża wschodniego góry Kitakami, a przez środek owego regionu góry Ōu. Oba pasma będące kontynuacją gór na Hokkaido rozdzielone są nizinną doliną uchodzącej do Pacyfiku rzeki Kitakami, w której południowej części znajduje się główne miasto Tōhoku – Sendai.
Pośród nadbrzeżnych nizin północno-zachodniego wybrzeża Honsiu, nieopodal półwyspu Oga znajduje się najniżej położony punkt Japonii, tj. kryptodepresja jeziora Hachirogata (4 m p.p.m.). Dalej na południe dolina rzeki Mogami oddziela Ōu od biegnącego równolegle do zachodniego wybrzeża pasma górskiego – Echigo, które z kolei płynnie przechodzi w zajmujące wnętrze wyspy rozległe góry Mikuni. Na wschód od nich wzdłuż wybrzeża Pacyfiku biegnie pasmo Abukuma.
Uchodząca do Morza Japońskiego na wysokości wyspy Sado rzeka Shinano (376 km) – najdłuższa w Japonii, oddziela Mikuni od położonych na zachód od nich Alp Japońskich, które zajmują centralną część Honsiu zwaną inaczej Chūbu. W ich skład wchodzą trzy główne, biegnące południkowo, a równolegle względem siebie pasma: Hida na północy, Kiso w strefie środkowej oraz Akaishi na południu. Na wschód od tych ostatnich, a na północ od wcinającego się w Pacyfik półwyspu Izu znajduje się masyw wulkanu Fudżi (3 776 m n.p.m.) – najwyższego szczytu Kraju Wschodzącego Słońca. Na północ stamtąd, a na południe od gór Mikuni leżą mniejsze, tym niemniej równie wyniosłe pasma Tanzawa, Okuchichibu i Yatsugatake.
W południowo-wschodniej części Honsiu rozciąga się równina Kantō (13 tys. km²) – największy japoński obszar nizinny, w którego południowej części nad Zatoką Tokijską leży stolica państwa – Tokio. Samą zatokę zaś od otwartego oceanu oddzielają nizinne półwyspy Miura i Bōsō. Na zachód od Alp Japońskich leżą pasma górskie Ryōhaku, Ibuki oraz Yōrō. Na północ od nich głęboko w Morze Japońskie wcina się, w przeważającej części nizinny, półwysep Noto, a na południe od owych gór rozpościera się niewielka nizina Nōbi, w której centralnej części, nad zatoką Ise leży główne miasto Chūbu – Nagoja.
Pomiędzy należącą do Morza Japońskiego zatoką Wakasa a wspomnianą Ise znajduje się największy zbiornik wodny Kraju Kwitnącej Wiśni – jezioro Biwa (675 km²) oraz niewielkie, przebiegające południkowo między nim a niziną Nōbi pasmo gór Suzuka. Na południe od nich rozpościera się rozległy półwysep Kii, którego większą część zajmują góry o tej samej nazwie. U nasady tego półwyspu na niewielkiej nizinie Kansai znajdują się położone w głębi lądu Kioto oraz Osaka nad zatoką Osaka. Na północ od nich, a po zachodniej stronie jeziora Biwa leżą góry Hira.
Zachodnią część Honsiu w przeważającej części stanowi biegnące równoleżnikowo rozległe, aczkolwiek niewysokie pasmo gór Chugoku. Na przylegających do nich od południa wąskich nizinach nadbrzeżnych, skupiona jest większa część ludności, z największym miastem Hiroszima. Na przeciwległym wybrzeżu Morza Japońskiego znajduje się półwysep Shimane, na północ, od którego leży niewielki archipelag wysp Oki.
Cieśnina Kii oraz usiane rozlicznymi wyspami Wewnętrzne Morze Japońskie oddzielają Honsiu od czwartej największej wyspy Japonii – Sikoku. Większą jej część zajmują góry Sikoku z najwyższym wzniesieniem Ishizuchi (1981 m n.p.m.). W północno-wschodniej części wyspy dolina rzeki Yoshino oddziela je od niewielkiego pasma Sanuki. Nadbrzeżne niziny północne stanowią główny obszar osadniczy z miastem Matsuyama na czele.
Na południowym zachodzie kraju położona jest trzecia pod względem wielkości wyspa Kiusiu, oddzielona od Honsiu wąską cieśniną Kanmon, a od Sikoku cieśniną Bungo. Mające południkowy przebieg góry Kiusiu, których kulminacją jest położony w środkowo-północnej części wyspy szczyt Kujū (1788 m n.p.m.) zajmują większość jej obszaru. Na północnym, przylegającym do Morza Japońskiego wybrzeżu znajduje się największe miasto Kiusiu – Fukuoka. Silnie rozczłonkowane wybrzeża przybrały postać licznych półwyspów: Ōsumi, i Satsuma na południu oraz Shimabara, Nishisonogi i Nagasaki na zachodzie. Ponadto nieopodal występują liczne mniejsze wyspy i archipelagi takie, jak: Cuszima, Iki, Amakusa,czy też Gotō.
Południowe zwieńczenie Wysp Japońskich stanowi długa na 1000 km girlanda wysp Nansei, które dzielą się na położone bliżej Kiusiu Satsunan oraz dalsze Riukiu na czele z Okinawą.Do Japonii należą też inne grupy przeważnie wulkanicznych wysp, a więc leżące ok. 2000 km na południe od Tokio Ogasawara i Kazan oraz położone bliżej Honsiu wyspy Izu. Razem wzięte określane są one mianem wysp Nanpō i wyznaczają granicę pomiędzy Pacyfikiem a Morzem Filipińskim, na którym znajdują się jeszcze położone na wschód od Okinawy wyspy Daitō.
Sejsmologia
Wyspy Japońskie leżą na styku czterech płyt tektonicznych: wielkiej eurazjatyckiej, północnoamerykańskiej, przemieszczającej się w kierunku zachodnim (ok. 10 cm rocznie) płyty pacyficznej oraz mniejszej filipińskiej, z racji czego kraj nawiedzają częste trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Na wchodzącym w skład "ognistego pierścienia Pacyfiku", terytorium Japonii znajduje się około 80 czynnych wulkanów, spośród których największą aktywność wykazują te z Kiusiu, zwłaszcza Aso, Unzen i Sakurajima.
Występujące powszechnie wokół innych wulkanów gorące źródła, gejzery, stawy gorącego błota oraz wyziewy gazów i par świadczą o tym, iż nie są one całkowicie uśpione, a ich działalność wciąż stanowi poważne zagrożenie erupcją. Rocznie w Japonii rejestruje się od 1000 do 3000 wstrząsów o różnym nasileniu. Zdecydowana większość z nich jest na tyle słaba, że wykrywają je tylko czułe sejsmografy. Niektóre z nich, powyżej 7 stopni w skali Richtera, są katastrofami, jak np. wielkie trzęsienie ziemi w Kantō w 1923, które pochłonęło 143 tys. ofiar, czy też to, które nawiedziło Kobe w 1995, zadając śmierć ponad 6 tys. osób i powodując przy tym ogromne zniszczenia, mimo zastosowania nowoczesnych technologii i materiałów. Szczególnie narażona jest równina Kantō, gdzie wielkie trzęsienia ziemi zdarzają się mniej więcej co 70 lat, a następne jest już spóźnione. Natomiast podmorskie trzęsienia ziemi są przyczyną powstawania wysokich do 50 m fal morskich tsunami, które uderzając o wybrzeże z prędkością 750 km/h są w stanie wyrzucić na brzeg pełnomorski statek i dokonać znacznych zniszczeń. Tak było w 1495, kiedy tsunami zniszczyło większą część Kamakury, a w 1993 wyspę Okushiri u wybrzeży Hokkaido.
Wody
Terytorium Japonii w całości należy do zlewiska Oceanu Spokojnego, które tworzy gęsta sieć krótkich, górskich rzek z licznymi progami, a co za tym idzie wodospadami oraz bystrzami. W związku z czym tylko miejscami nadają się one do regularnej żeglugi, przede wszystkim spławu drewna. Niemniej jednak ze względu na znaczne spadki wód, owe cieki posiadają znaczny potencjał hydroenergetyczny, a także znajdują zastosowanie w nawadnianiu pól uprawnych. Wiosną w czasie topnienia śniegów rzeki na Hokkaido i północnym Honsiu oraz pozostałe w czasie opadów letnich mają znaczne przybory wód, tym samym powodując często w ich dolnych biegach katastrofalne powodzie. Do najdłuższych rzek Kraju Wschodzącego Słońca zaliczają się płynące przez Honsiu: Shinano (367 km) oraz Tone (322 km), a także najdłuższy ciek Hokkaido – Ishikari (268 km). Natomiast największe, bo liczące 16,840 km² dorzecze posiada Tone; następnie Ishikari 14,330 km² i Shinano 11,900 km².
Najwyższym japońskim wodospadem, liczącym 497 m, jest Hannoki. Znajduje się on w prefekturze Toyama. Jego aktywność można obserwować jedynie w okresie od kwietnia do lipca. Drugim najwyższym, a do tego całorocznym jest Shōmyō, którego wody spadają z wysokości 349 m. Najsłynniejsze jednak wodospady tego kraju to: Nachi (133 m wysokości) w prefekturze Wakayama oraz Kegon (96 m) w Nikkō.
Wśród występujących w Japonii jezior większość ma pochodzenie tektoniczne, kalderowe, bądź kraterowe, a w mniejszym stopniu lagunowe czy sztuczne. Największym zbiornikiem wodnym jest położone w środkowej części Honsiu tektoniczne jezioro Biwa, którego powierzchnia wynosi 670 km². Ponadto jeszcze trzy zajmują obszar większy od 100 km², a są to: położone na wschód od Tokio, w prefekturze Ibaraki Kasumigaura (167,6 km²), Saroma (151,9 km²) na Hokkaido oraz leżące w regionie Tohoku Inawashiro (103,3 km²). Najgłębszymi jeziorami są: położone na północy Honsiu, w prefekturze Akita Tazawa (423,4 m), Shikotsu (360,1 m) na Hokkaido, znajdujące się w północnym Tohoku Towada (326,8 m) oraz Mashu (211,4 m), które podobnie jak Shikotsu leży na drugiej największej japońskiej wyspie. Kolejne cztery w tym Biwa mają głębokość przekraczającą 100 m. Znajdujące się na północ od Tokio, w prefekturze Tochigi Chūzenji jest najwyżej położonym jeziorem w Japonii, tj. 1,269 m n.p.m. Następne są położone w środkowym Honsiu, w prefekturze Nagano jeziora Kizaki (764 m n.p.m.) oraz Suwa (759 m n.p.m.), a także wspomniane wyżej Inawashiro (514 m n.p.m.).Za sprawą szczególnie dużej aktywności wulkanicznej Kraj Kwitnącej Wiśni obfituje w bogate zasoby podziemnych wód, przede wszystkim termalnych, dzięki którym licznie występują onseny, czyli japońskie cieplice.
Klimat
Duża rozciągłość południkowa sprawia, że Japonia leży w zasięgu trzech stref klimatycznych: na południu – zwrotnikowej, w części środkowej – podzwrotnikowej, a na północy – umiarkowanej ciepłej. Na strefowość klimatyczną nakłada się klimat monsunowy, którego zasięg obejmuje wyspy i kształtuje morski charakter klimatu kraju. Poza wyspami Nansei oraz południową częścią Kiusiu w Japonii wyraźnie zaznaczają się cztery pory roku. Napływ chłodnych mas powietrza z kontynentu azjatyckiego w zimie oraz ciepłych mas znad Pacyfiku w lecie jest przyczyną znacznego zróżnicowania klimatu w poszczególnych częściach archipelagu. W górach niezależnie od pory roku, temperatura spada wraz z wysokością, średnio o 0,6 °C co 100 m. Średnia ilość opadów wzrasta z północy na południe i wynosi od 800–1500 mm na Hokkaido do 2000–3000 mm na wyspach Nansei.
Przynoszone przez północno-zachodni monsun zimowy suche i chłodne syberyjskie masy powietrza nad Morzem Japońskim ulegają ociepleniu i nasyceniu wilgocią, w wyniku czego przynoszą opady wzdłuż całego wybrzeża zachodniego. Temperatury w miesiącach zimowych w Japonii są bardzo zróżnicowane ze względu na znaczną długość geograficzną wysp i ich różnorodność topograficzną. W najwyższych partiach Alp Japońskich, gór Hidaka i Yūbari oraz na szczycie wulkanu Fudżi średnie arytmetyczne temperatury wynoszą zwykle od -20 do -15°C. Na Hokkaido można się spodziewać od -15 do -4 °C, na Honsiu od -10 do +6 °C, od +3 do +7 °C na Sikoku, ok. +5 do +10 °C na Kiusiu oraz +14 do +19 °C na najbardziej wysuniętych na południe wyspach Nansei. W obszarach silnie zurbanizowanych temperatura jest zwykle o kilka stopni wyższa niż w obszarach wiejskich znajdujących się w tej samej strefie klimatycznej i na podobnej wysokości n.p.m. W okresie zimowym na północy i zachodzie Japonii oraz w rejonach górskich występują bardzo obfite opady śniegu, a wody Morza Ochockiego pokrywają się lodem. W tym czasie południowe wybrzeże Oceanu Spokojnego ma pogodę suchą i słoneczną. Zimą łagodząco na klimat wysp południowych wpływa ciepły prąd Kuro Siwo i jego odgałęzienie wchodzące na Morze Japońskie – Prąd Cuszimski. Dzięki wpływom tego prądu rolnicy na Kiusiu mogą w zimie uprawiać zboża.
Pod koniec marca, gdy słabnie wyż azjatycki, kierunek wiatru ulega zmianie i nad Japonię zaczyna napływać wilgotne i ciepłe powietrze znad Pacyfiku. Powoduje to wyraźne zróżnicowanie warunków klimatycznych północy i południa kraju. O ile na południu kraju, na wyspie Kiusiu i na południowych wybrzeżach Sikoku, prawdziwie wiosenna pogoda rozpoczyna się już z początkiem marca, to na wyżynach wyspy Hokkaido trzeba czekać aż do końca kwietnia, by stopniały ostatnie śniegi. Wiosną cały obszar kraju, poza Hokkaido, znajduje się w zasięgu wyżu ochockiego. Od przełomu lutego z marcem na południu Kiusiu, przez początek kwietnia na południowym i wschodnim Honsiu do połowy maja na Hokkaido trwa okres kwitnienia japońskich wiśni, śliw i czereśni.
Wtedy zalegając nad wyspami Nansei, Kiusiu, Sikoku i Honsiu okresowy front deszczowy baiu-zensen, daje się we znaki. Deszcze padają niemal co drugi dzień. W połowie lipca, wysokociśnieniowe masy powietrza nad Pacyfikiem zaczynają dominować i deszczowy sezon kończy się, a baiu-zensen zostaje zepchnięty na południe. Sezonowe wiatry znad Oceanu Spokojnego przynoszą ciepłe, wilgotne powietrze o temperaturach sięgających 30–35 °C. Wtedy też od początku sierpnia do połowy września mieszkańcy tych rejonów mogą się cieszyć pełnią słonecznego i gorącego lata.
Wczesną jesienią wciąż upalne i słoneczne dni zakłócają jednak wiatry monsunowe, które zwłaszcza w połowie września przynoszą ze sobą niezwykle obfite ulewy. Towarzyszą temu częste burze i gradobicia. Zmienia się cyrkulacja powietrza i Wyspy Japońskie nawiedzają tajfuny (7–10-rocznie). Tajfuny powstają z dużych mas tropikalnego, niskociśnieniowego powietrza na środkowym Pacyfiku, w przybliżeniu pomiędzy 5. i 20. stopniem szerokości geograficznej północnej, i są tym samym zjawiskiem, co huragany i cyklony w innych częściach świata. Kiedy tajfuny zaczynają się kształtować, stopniowo poruszają się na północ i zachód. Cyklony tropikalne wywołują ogromne zniszczenia, a towarzyszące im obfite opady są przyczyną licznych powodzi i osuwisk. Późną jesienią w niemal całym kraju powietrze staje się rześkie i wilgotne. Na większości wysp, zwłaszcza w obszarach u wybrzeży Pacyfiku dni są chłodne, ale zwykle słoneczne. Natomiast w zachodniej i północnej Japonii oraz w obszarach górskich, nie dziwią gęste mgły, opady drobnego deszczu i przymrozki.
Flora
Lasy pokrywają ponad 60% powierzchni kraju. W kilku miejscach jest to roślinność pierwotna. W całej Japonii rosną lasy bambusowe dostarczające drewna oraz pożywienia (korzenie są jadalne). Podobnie w całym kraju rosną drzewa wiśni sakura oraz śliwy, których wiosenne kwitnienie przyciąga rzesze ludzi na tradycyjne hanami. Z uwagi na rozciągłość południkową na obszarze Japonii można wyróżnić strefy roślinne. Jednocześnie w górach zaznacza się piętrowy układ roślinności. Najdalej na południe, w pobliżu równika, na wyspach Nansei, Ogasawara, Kazan rosną wilgotne lasy równikowe z drzewiastymi paprociami, drzewem kamforowym, palmami i morwami. Na południu kraju, na obszarze o średniej rocznej temperaturze powietrza 13–21 °C (Kiusiu, Sikoku), występują wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe, w których rosną 2000-letnie cedry japońskie, dęby shii i kashi, jodły momi oraz sosny japońskie. Na Kiusiu lasy podzwrotnikowe rosną do wysokości 1000 m.
Lasy mieszane, z przewagą liściastych, rosną na terenach, gdzie średnia roczna temperatura powietrza wynosi 6–13 °C, a więc na Kiusiu powyżej 1000 m, w środkowej części Honsiu między 1500, a 2700 m, a w części północnej na wysokości 1400 m, na Hokkaido lasy mieszane sięgają do 700 m. W lasach tych rosną buki, brzozy, dęby w tym białe, kasztany karłowate, magnolie oraz różne gatunki klonów. Na obszarach ze średnią temperaturą powietrza poniżej 6 °C rosną subarktyczne lasy mieszane lub iglaste, ze świerkiem syberyjskim, świerkiem yesso, jodłą sakhalan, jodłą syberyjską oraz jodłą niebieską. Ponad piętrem lasów występują sosna karłowata, krzewy i roślinność alpejska. Azalie, hortensje i irysy kwitną wiosną, a chryzantemy jesienią, wtedy także czerwienieją klony.
Fauna
Wiele zwierząt spotykanych na Honsiu, Sikoku i Kiusiu spotyka się w innych rejonach o umiarkowanym klimacie na półkuli północnej. Należą do nich niedźwiedzie brunatne, łasice, dziki, zające, sarny, jelenie wschodnie i ptaki, takie jak bażanty, jastrzębie, kaczki i żurawie. Występuje tu też wiele gatunków płazów i gadów, a wśród nich żółwie, jaszczurki, węże – z gatunkami jadowitymi habu i mamushi. Do unikatowych należy salamandra olbrzymia żyjąca na Honsiu i Kiusiu, osiągająca 1,5 m długości.Innymi specyficznym przedstawicielem japońskiej fauny jest makak japoński. Żyjące w górnych partiach ośnieżonego Tōhoku, przystosowane do panujących tam warunków makaki są najdalej na północ żyjącym gatunkiem małp. Do endemitów należą również kot z Iriomote oraz zając amami.
Wśród zwierząt na subarktycznym Hokkaido spotyka się sobole i czerwone lisy oraz wspomniane niedźwiedzie brunatne. Tutejsze niedźwiedzie są prawie dwukrotnie większe od swoich znacznie łagodniejszych kuzynów z Honsiu. Na wyspach sezonowo pojawia się wiele owadów, takich jak: cykady, komary, karaluchy i robaczki świętojańskie. W Japonii występuje 150 gatunków ptaków śpiewających. Na większości wybrzeża panują albatrosy i kormorany. Na wschód od przylądka Inubo znajdują się bogate łowiska dorsza, łososia i licznych skorupiaków. Popularnym gatunkiem hodowlanym japońskiej ichtiofauny jest karp koi.
Częste polowania i likwidacja naturalnych siedlisk wskutek urbanizacji powodują stałe zmniejszanie się liczby zwierząt i ptaków. Ochrona wprowadzona przez Ministerstwo Środowiska w latach 80 obejmuje 136 zagrożonych gatunków.
Historia
Początek japońskiego państwa wiąże się ze związkiem plemiennym, a następnie królestwem Yamato z centralnym ośrodkiem na wyspie Honsiu, którego legendarne początki sięgają VII w. p.n.e. Pierwszym legendarnym władcą był Jimmu. Około V w. n.e. królestwo Yamato obejmowało także północną część Kiusiu, jak również zajęło południowy skrawek Korei, dzięki czemu miało kontakt z wysoko rozwiniętą cywilizacją chińską. Wówczas to Japończycy przyjęli chińskie pismo i dalszego rozprzestrzeniania się wpływów kultury chińskiej nie powstrzymała nawet utrata prowincji koreańskiej w połowie VI w. Shintō jest rodzimą religią Japończyków, niemniej jednak już od końca VI w. coraz więcej wiernych posiadał buddyzm. W 794 stolicą cesarstwa zostało Heian-kyō (ob. Kioto). Nastąpił rozwój kultury dworskiej, ale w znacznym stopniu ograniczono stosunki z Chinami, a kolejni cesarze byli coraz bardziej uzależnieni od wielkich rodów. Jeden z nich – Fujiwara, sprawował faktyczną władzę w X i XI w. W tym czasie wyłoniła się klasa rycerzy feudalnych – samurajów, podległych panom feudalnym. W 1192 siogun, naczelny wódz, Yoritomo z rodu Minamoto stworzył system feudalnej administracji wojskowej, zwanej bakufu. Od tej pory kolejni cesarze byli odsuwani od władzy przez stojących na czele państwa szogunów. Ośrodkiem władzy Yoritomo była Kamakura. Odtąd wszystkie następne okresy bakufu w dziejach Japonii nosiły nazwę od stolicy siogunów lub nazwy ich rodu.
Pierwszy siogunat, Kamakura, upadł w czasie prób podbicia Japonii przez Mongołów. Wyruszająca z Korei flota mongolska próbowała dwukrotnie, w 1274 i 1281, dokonać inwazji Japonii, ale za każdym razem została rozproszona przez tajfun zwany kamikaze (boski wiatr). Kraj Wschodzącego Słońca obronił się wprawdzie przed najeźdźcą, jednak przygotowania do wojny pochłonęły ogromne środki i zrujnowały finansowo siogunów. Zdobycie Kamakury w 1333 przez jeden z rywalizujących ze sobą rodów rozpoczęło okres wojen feudalnych, który zakończył się ustanowieniem przez nowego cesarza siogunami przedstawicieli rodu Ashikaga ze stolicą w Muromachi – dzielnicy Kioto.
Pierwsi Europejczycy przybyli do Japonii w 1542, a byli nimi kupcy portugalscy z Makau. Zaszokowali oni japońskich panów feudalnych nieznaną bronią – muszkietami. Razem z nimi do Japonii dotarło chrześcijaństwo. Pierwszym misjonarzem chrześcijańskiej religii był hiszpański jezuita Franciszek Ksawery (1506–1552). Kraj był rozbity na księstwa feudalne zwalczające się nawzajem. Próby jego zjednoczenia podjął się popierający chrześcijaństwo Oda Nobunaga (1536–1582), który w 1573 objął władzę. Po jego śmierci władzę w Japonii przejął Toyotomi Hideyoshi (1536–1598). Swoją stolicą uczynił w 1587 Nagasaki – port na zachodnim wybrzeżu Kiusiu. Wkrótce do miasta zaczęły przybywać liczne statki kupców hiszpańskich, portugalskich i holenderskich. Następcą Hideyoshiego został Tokugawa Ieyasu (1543–1616), który kontynuował zjednoczenie kraju i założył dynastię siogunów rodu Tokugawa sprawujących rządy w latach 1603-1867.
Początkowo sprzyjał on kupcom zagranicznym i był otwarty na wpływy Zachodu. Później jednak przestraszył się nadmiernej chrystianizacji kraju. Od 1636 wszystkie kontakty z kupcami europejskimi (z wyjątkiem Holendrów) i misjonarzami zostały zakazane, chrześcijanie japońscy byli prześladowani. Jedynym miejscem kontaktów handlowych stała się faktoria na sztucznej wyspie Dejima usytuowanej w zatoce Nagasaki. Rozpoczęła się izolacja Japonii od wpływów europejskich.
Coraz bardziej represyjny charakter rządów skorumpowanego siogunatu, naciski Zachodu wywołujące niepokoje wewnętrzne, kryzys ekonomiczny oraz społeczny, bunty chłopów i feudałów, wszystko to doprowadziło do przełamania izolacji Japonii. Skrzypiące drzwi do kraju zaczęły się otwierać. W lipcu 1853 komandor marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych Matthew Perry (1794–1858) zakotwiczył okręty nazwane przez Japończyków "czarnymi" w zatoce Yedo (ob. Zatoka Tokijska). Amerykanie przybyli ponownie w lutym 1854 i wymusili na Japonii pierwszy traktat łamiący jej izolację. Włodarze Kraju Kwitnącej Wiśni wyrazili zgodę na handel oraz nawiązali stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi. Niemniej jednak Japończycy nadal bronili się przed ingerencją z zewnątrz, co doprowadziło do interwencji połączonej floty brytyjsko-francuskiej i ostrzału japońskich portów. Kulminacją tego było skierowanie przez Brytyjczyków potężnej armady, która zakotwiczyła w okolicach Kōbe w 1866. W końcu młody japoński cesarz, Mutsuhito (1852–1912), otworzył granice Japonii. W 1867 zlikwidował siogunat Tokugawy, a w 1868 ogłosił restaurację władzy cesarskiej. Okres jego władzy określono później mianem epoki Meiji, to znaczy "światłe rządy". Japoński monarcha zniósł feudalizm, rozwiązał klasę samurajów, zastępując ją poborowym wojskiem. Rozpoczął się okres uprzemysłowienia oraz modernizacji. W 1889 cesarz zatwierdził konstytucję opartą na europejskich wzorcach. Obowiązująca do 1945 ustawa zasadnicza zachowała jednak boski kult cesarza i dawała mu szerokie uprawnienia. W 1879 wybuchła I wojna chińsko-japońska o Wyspy Riukiu. Japończycy rozgromili chińską flotę, a zgodnie z traktatem pokojowym z 1895 pokonane Państwo Środka oddało Japonii Tajwan. Niespodziewane i druzgocące zwycięstwo w wojnie rosyjsko-japońskiej (1904–1905) uczyniło z Kraju Wschodzącego Słońca pierwsze mocarstwo na Dalekim Wschodzie. W 1910 po zmuszeniu do abdykacji cesarza Sunjonga (1874–1926) Japonia anektowała Koreę.
W czasie I wojny światowej Cesarstwo Japonii stanęło po stronie państw ententy, w wyniku czego otrzymało jako terytoria mandatowe Ligi Narodów posiadłości pacyficzne pokonanych Niemiec, a więc Mariany, Karoliny oraz Wyspy Marshalla. W Chinach na Półwyspie Szantuńskim Japończycy zajęli niemiecką kolonię, jednak wycofali się pod silnym naciskiem aliantów.
W 1931 Japonia przejęła kontrolę nad Mandżurią, tworząc z niej marionetkowe cesarstwo przemianowane na Mandżukuo. Wybuch II wojny chińsko-japońskiej w 1937 rozpoczął podbój Chin, w czasie którego Japończycy zajęli wszystkie duże chińskie miasta portowe, a także znaczną część obszaru wewnątrz tego państwa. Masakra nankińska stała się symbolem brutalnej okupacji japońskich wojsk. Wybuch II wojny światowej w Europie przyśpieszył tok wydarzeń w samej Japonii, gdzie coraz silniejsze poparcie i władzę zdobywały ugrupowania nacjonalistyczne i militarystyczne dążące do poszerzenia japońskiej strefy wpływów. W 1940 kraj kwitnącej wiśni podpisał pakt z niemiecką III Rzeszą i Włochami, tworząc oś Berlin – Rzym – Tokio.
Niespodziewany atak Cesarskiej Marynarki Wojennej na amerykańską bazę marynarki wojennej Pearl Harbor na Hawajach w grudniu 1941 stanowił włączenie się Japonii do II wojny światowej. Niedługo potem wojska japońskie opanowały całą Azję Południowo-Wschodnią i znaczną część Oceanii, zagrażając przy tym Indiom i Australii. Czerwiec 1942 stanowił przełom w wojnie na Pacyfiku, kiedy to w bitwie o Midway Japonia poniosła druzgocącą porażkę i odtąd cesarstwo zaczęło tracić zdobyte terytoria. Z początkiem 1945 miasta japońskie poddawane były intensywnym i dotkliwym bombardowaniom i mimo że wojna w Europie dobiegła końca, Japonia nie chciała się poddać. 6 sierpnia 1945 lotnictwo amerykańskie zrzuciło bombę atomową na Hiroshimę, a trzy dni później na Nagasaki. Tego samego dnia Armia Czerwona wkroczyła do Mandżurii. Japonia skapitulowała, a Amerykanie rozpoczęli okupację kraju.
W 1946 cesarz Hirohito (1901–1989) zrzekł się swojego boskiego statusu, a parlament japoński uchwalił nową, w pełni demokratyczną konstytucję. We wrześniu 1951 Japonia podpisała w San Francisco traktat pokojowy z mocarstwami zachodnimi oraz układ o bezpieczeństwie ze Stanami Zjednoczonymi. Tym samym Waszyngton wziął na siebie odpowiedzialność za obronę nowego sojusznika, jednocześnie zapewniając sobie wpływy polityczne, gospodarcze i wojskowe. Utworzono bazy, zamieniając siły okupacyjne na "garnizonowe". W następnym roku skończyła się formalnie okupacja. Do dnia dzisiejszego Japonia nie podpisała traktatu pokojowego z Rosją. Powodem jest spór o południową część archipelagu Kuryli składającą się z wysp: Habomai, Shikotan, Kunashiri i Etorofu. Japończycy nazywają je Terytoriami Północnymi.
Prawo
Historia japońskiego prawodawstwa sięga okresu klasycznego, gdy na dwór Yamato, jak wówczas nazywano Kraj Kwitnącej Wiśni zaczęły docierać z kontynentu nowe idee związane z buddyzmem i konfucjanizmem. Rządzone wtenczas przez dynastię Sui, a następnie Tang Chiny stanowiły obfite źródło wzorów i inspiracji dla poszukujących ich tam Japończyków. Jednym z nich okazał się być po części legendarny książę Shōtoku, regent sprawujący rządy w imieniu cesarzowej Suiko, który w 604r. ogłosił zainspirowaną tymi religijno-filozoficznymi naukami Konstytucję Siedemnastu Artykułów, będącą ogólnie rzecz ujmując gloryfikacją buddyzmu i konfucjańskich wartości etycznych, takich jak: harmonia czy posłuszeństwo nakazom władcy. Kontakty z Chinami stały się bowiem bodźcem do refleksji nad organizacją państwa i sposobem sprawowania władzy, które w przeciwieństwie do rządzonych w sposób niepodzielny przez cesarza Chin, były w przypadku zdecentralizowanej Japonii w gestii potężnych i arystokratycznych rodów uji, takich jak Soga.
Zadość tym dążeniom uczyniła w końcu wprowadzana od 645 r. pod rządami cesarza Kōtoku reforma Taika (Wielka Reforma), która określała sposób nowego podziału i zarządzania ziemią rolną stanowiącą odtąd własność cesarza, zyskującego tym samym bezpośrednie zwierzchnictwo nad mieszkańcami państwa Yamato. Kontynuacją zmian mających na celu umocnienie centralizacji władzy cesarskiej było ustanowienie wzorowanego na chińskim legiźmie systemu prawa administracyjno-karnego, znanego jako Ritsuryō. Składały się nań cztery kodeksy tj. Ōmi (669), Asuka (689), najważniejszy z nich Taihō (701) oraz będący poprawioną jego wersją Yōrō ustanowiony w 720 i wcielony w 757 r. Owe regulacje w stworzenie których zasadnicze zasługi wnieśli będący w opozycji wobec klanu Soga członkowie rodu Fujiwara, tacy jak Kamatari czy Fuhito obowiązywały formalnie, aż do początków okresu Meiji, faktycznie zaś uległy zdeaktualizowaniu w przeciągu wieku od ich wprowadzenia. I choć niewątpliwie udało się dzięki nim zjednoczyć Kraj Wschodzącego Słońca pod panowaniem cesarzy, tym nie mniej już w okresie Heian utracili oni rzeczywistą władzę na rzecz Fujiwarów, z których jeden, niejaki Tadahira opracował w 927 r. obejmujący 50 ksiąg przepisów dotyczących administracji państwowej kodeks Engishiki.
Dalsze osłabienie centralnej władzy w Kioto oraz wzrost znaczenia wielkich rodów z prowincji pod koniec okresu Heian doprowadziło w 1185 r. do ustanowienia wojskowych rządów bakufu z szogunami klanu Minamoto na czele, którzy podobnie jak wielu cesarzy w przeszłości utracili wkrótce samodzielność na rzecz rodu Hōjō. W czasie ich regencji Hōjō Yasutoki sformułował w 1232 r. będący usankcjonowaniem suwerennej władzy wojowników kodeks Jōei, który stanowił prostą kompilację zasad rządzenia oraz innych przepisów kładących podwaliny pod rysujące się stosunki feudalne, takie jak poddaństwo chłopów. Nowe prawo wywarło też znaczny wpływ na ukształtowanie się silnych do dnia dzisiejszego samurajskich wartości z wiernością i lojalnością na czele.
W nastałym po Sengoku tj. czasie wojen i rozbicia państwa okresie Edo, władzę nad Japonią objął ród Tokugawa, który podobnie jak już to bywało w przeszłości legitymował swe rządy w oparciu o neokonfucjanizm, czego wyrazem był ogłoszony po raz pierwszy w 1615 i wielokrotnie potem uaktualniany kodeks Buke-shohatto traktujący o roli i postępowaniu rodów wojskowych z szczególnym naciskiem na daimyō, tak by nie podważali oni już więcej władzy szoguna. Z kolei dwutomowy regulamin Kujikata Osadamegaki z 1742 r. regulował sprawy związane z działalnością biurokracji państwowej. Tym razem jednak egzekwowanie owego prawa leżało w gestii rządzących w swych księstwach panów feudalnych.
Przewrót z 1868 r. doprowadził do przejęcia kontroli nad Japonią przez samurajów popierających cesarza, w imieniu którego rychło ogłoszone zostały reskrypty: Przysięga cesarska w pięciu artykułach (Gokajō no goseimon), której treść zawierała uogólnione zasady kierowania państwem oraz zapowiedź dalszych reform m.in. z zakresu prawa, administracji i sądownictwa, a także nawiązująca do prawa z okresu Nara Księga struktury rządu (Seitaisho) będąca fundamentem silnej władzy centralnej. Ostateczne ramy prawne nowej Japonii zakreśliła opracowana w tajemnicy pod kierunkiem pierwszego japońskiego premiera Itō Hirobumiego tzw. Konstytucja Meiji (Dai-Nippon Teikoku Kenpō) z 1889 r. – pierwsza ustawa zasadnicza w Azji. Wzorowana na prusko-niemieckim modelu miała być darem od cesarza dla narodu, pozbawionego dotąd wyłączając arystokrację i wojowników jakichkolwiek praw. Wprowadziła ona bardzo ograniczone, choć przełomowe dla państwa zasady monarchii konstytucyjnej oraz warunkowe, a więc mogące ulec uchyleniu podstawowe prawa obywatelskie.
Współczesny ukształtowany po II wojnie światowej Kraj Kwitnącej Wiśni opiera się na stworzonej w 1946 r.w przeciągu zaledwie tygodnia oraz narzuconej odgórnie przez dowództwo alianckich sił okupacyjnych Konstytucji Państwa Japońskiego (Nippon-koku-kenpō) obowiązującej od 3 maja 1947 r. Ów mocno liberalny, przesiąknięty anglo-amerykańską tradycją prawną dokument wprowadził szeroko rozumiane zasady demokratyzmu: trójpodział władzy, laicyzm, niezbywalne prawa człowieka i wolności jednostki oraz skrajny pacyfizm. Konstytucja wchodzi w skład tzw. Sześciu Kodeksów (Roppō Zensho) będących fundamentem prawnym państwa. Pozostałe to pochodzące jeszcze z okresu Meiji kodeksy: Cywilny (Minpō), Handlowy (Shōhō) i Karny (Keihō) oraz powojenne kodeksy Postępowania Cywilnego (Minji-soshō-hō) oraz Karnego (Keiji-soshō-hō). Cechą charakterystyczną japońskiej kultury prawnej jest istnienie silnie zakorzenionego i przekazywanego z pokolenia na pokolenie prawa zwyczajowego, które przedkładane jest zazwyczaj nad przepisami prawa stanowionego.
Polityka
Ustrój
Od zarania swych dziejów Kraj Wschodzącego Słońca jest monarchią, a dwór cesarza, dla którego właściwszym odpowiednikiem japońskiego tennō (jap. 天皇?) lub bardziej oficjalnie tenshi (jap. 天子?) jest "syn niebios", stanowi najstarszą, trwale ugruntowaną instytucję polityczną Japonii, będąc przy tym wciąż powszechnie szanowaną i popieraną. Władcy, wywodzący się z najdłużej w świecie panującej dynastii, niezwykle rzadko mogli sprawować suwerenne i bezpośrednie rządy, co niejako tłumaczy jej długowieczność z racji niewielu okazji do skompromitowania się. Insygniami władzy monarszej zasiadającego na Chryzantemowym Tronie cesarza są lustro, klejnot oraz miecz symbolizujące odpowiednio mądrość, uczynność i męstwo.
Restauracja władzy cesarskiej w 1868 r. na powrót uczyniła władców zamkniętych dotąd w "złotej klatce" w Kioto pierwszoplanowymi postaciami państwa. W myśl ustawy zasadniczej z tego okresu, cesarz był święty i nietykalny oraz sprawował pełnię władzy cywilnej i wojskowej, nie ponosząc przy tym żadnej odpowiedzialności. Budowany na szintoistycznej mitologii autorytet cesarski miał na celu zjednoczyć naród japoński w dziele modernizacji państwa. Lecz nawet wtedy nie sprawował faktycznych rządów, a jedynie firmował działania gabinetu. II wojna światowa przyniosła temu kres, gdy w obliczu beznadziejnej sytuacji państwa cesarz podjął pomimo sprzeciwu wojskowych ostateczną i suwerenną decyzję o kapitulacji. Odtąd pozbawiony już nimbu boskości władca ostatniego cesarstwa świata jest symbolem państwa i jedności narodu, uosabiającym jego tradycję i ciągłość, pełniąc przy tym jedynie funkcje ceremonialne i reprezentacyjne. Rezydujący w Pałacu Cesarskim w Tokio monarcha pozbawiony jest prawa veta wobec stanowionych ustaw, a wszelka inicjatywa polityczna wymaga aprobaty rady ministrów. Do zazwyczaj wykonywanych obowiązków należą: ogłaszanie wyborów powszechnych do parlamentu i jego zwoływanie, rozwiązywanie Izby Reprezentantów czy przyznawanie honorów i odznaczeń. Sprawami rodziny cesarskiej kieruje podlegająca premierowi Agencja Dworu Cesarskiego (jap. 宮内庁 Kunaichō?).
Początki japońskiego parlamentaryzmu sięgają okresu modernizacji kraju z drugiej połowy XIX w.Już na początku 1868 r. zaplanowano utworzenie tymczasowego niewybieralnego i podlegającego władzy wykonawczej dwuizbowego Zgromadzenia Obradującego (Gijisho), aczkolwiek z powstałych potem i wielokrotnie modyfikowanych instytucji najdłużej bo 15 lat utrzymała się powołana w 1875 r. Rada Starszych – Genrō-in – będąca swego rodzaju senatem cesarskim.
Pierwsza japońska konstytucja powołała do życia Zgromadzenie Cesarskie (jap. 帝国議会 Teikoku Gikai?) z dwoma równouprawnionymi izbami tj. 500-osobową arystokratyczną Izbą Parów (jap. 貴族院 Kizoku'in?) oraz wybieralną liczącą 300 przedstawicieli Izbą Reprezentantów (jap. 衆議院 Shūgi'in?). Ówczesny parlament posiadał jednak bardzo ograniczone kompetencje, które sprowadzały się do kwestii podatkowo-budżetowych. W innych dziedzinach stanowił forum dyskusyjne, usankcjonowane ujście dla wymiany myśli i poglądów. Jego rola uległa dalszemu osłabieniu w latach 30. i 40, gdy władzę zdobyli militaryści. System wyborczy wymagał spełnienia wysokich cenzusów wiekowych i majątkowych, tak iż liczba głosujących objęła znikomy procent społeczeństwa. Liberalizacja sposobu głosowania z 1925 r. nadała prawo wyborcze wszystkim pełnoletnim mężczyznom, a od 1945 r. za sprawą władz okupacyjnych także kobietom.
Obecne, ukształtowane podczas okupacji Japonii, dwuizbowe i całkowicie wybieralne Zgromadzenie Narodowe (Kokkai) składa się z wyższej Izby Radców (Sangi-in) oraz niższej Izby Reprezentantów (Shūgi-in). Konstytucja głosi, iż tylko parlament może stanowić prawo, a, jako że pochodzi z wyborów powszechnych jest wyrazem demokratycznej zasady suwerenności narodu oraz najwyższym organem władzy państwowej. Zgromadzenie Narodowe spełnia trzy podstawowe funkcje: legislacyjną, kreatywną (wybór premiera) oraz kontrolną (gabinet odpowiada przed parlamentem).
Kadencja składającej się z 480 deputowanych izby niższej trwa 4, a liczącej 242 członków izby wyższej 6 lat, z tym że połowa jej składu jest odnawiana co 3 rok. Parlament Japonii obraduje w trybie sesyjnym, którego posiedzenia plenarne odbywają się w czasie sesji zwyczajnych, nadzwyczajnych i specjalnych oraz niezmiernie rzadkich sesji nagłych w przypadku Izby Radców. Pracami obu izb Zgromadzenia Narodowego kierują ich przewodniczący zwani gichō oraz ich zastępcy, a także nie będący parlamentarzystą sekretarz generalny. Ich stanowiska nie mogą być łączone z funkcjami w administracji państwowej wszelkich szczebli. Deputowani obu izb zgrupowani są w stałych bądź specjalnych komisjach parlamentarnych. Postanowienia ZN są najczęściej podejmowane zwykłą większością głosów.
Przez większość historii Japonii, władza wykonawcza sprawowana była w sposób autorytarny. W okresie klasycznym reformy Taika i prawa ritsuryō pozwoliły scedować rozproszoną dotąd władzę na osobę cesarza, któremu zazwyczaj jednak nie było pisane rządzić samodzielnie, a za pośrednictwem powołanej w 689 r. Wielkiej Rady Stanu (Daijō-kan lub Dajō-kan). Na jej czele znajdowało się stanowisko wielkiego ministra stanu (daijō-daijin), które z uwagi na trudny podołaniu zaszczyt było zwykle nie obsadzone. W związku z czym główną postacią stawał się wówczas minister lewej strony (sadaijin), któremu podlegali pozostali ministrowie oraz cały rozbudowany aparat urzędniczy. W późniejszym okresie tj. X oraz XI w. rola owego ciała zmalała na rzecz określanego mianem Sekkan urzędu regenta, który zależnie od wieku monarchy mógł być Sesshō lub Kampaku.
Pod koniec XII w. rządy przejęła klasa wojowników z stojącymi na ich czele dyktatorami wojskowymi – szogunami, bądź ich regentami zwanymi shikken (jap. 執権?), których w podejmowaniu decyzji wspomagała Wielka Rada Stanu grupująca liderów największych rodów samurajskich. W okresie Edo zaś szoguni rządzili wraz z kilku osobowym rządem – Rōjū. System bakufu rychło upadł wraz z otwarciem i modernizacją kraju, a wówczas ponownie powołano starożytny Daijō-kan, który w 1885 został zastąpiony przez pierwszy nowoczesny gabinet (naikaku) na czele z premierem. Tym niemniej do końca II wojny światowej istniało nieoficjalne, acz wpływowe stanowisko doradcy cesarza – genrō.
Obecnie gabinet składa się z wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe, i mianowanego przez cesarza, premiera oraz powoływanych przez niego ministrów stanu, którzy muszą być cywilami i w większości członkami parlamentu. Stoją oni na czele resortów oraz agencji, których nie może być więcej jak 20. Premierem jest zwykle przewodniczący zwycięskiej partii bądź wchodzącej w jej skład frakcji. Główne zadania Rady Ministrów to: kierowanie sprawami państwa, prowadzenie polityki zagranicznej, kontrola i nadzór administracji państwowej, wydawanie rozporządzeń wykonawczych do konstytucji i ustaw przyjętych przez parlament oraz wprowadzanie ich w życie. Tylko gabinetowi przysługuje inicjatywa ustawodawcza w kwestii budżetu państwa. Prace Rady Ministrów koordynuje Urząd Premiera.
Biurokracja Kraju Wschodzącego Słońca ma długą sięgającą jego początków tradycję, lecz w przeciwieństwie do starożytności ta współczesna oparta na merytokracji i apolityczności służba cywilna jest urzędniczą elitą państwa gwarantującą ciągłość jego działania, powołaną do realizacji zadań stawianych przez egzekutywę. Na szczeblu centralnym pracuje ponad milion urzędników.
Sądownictwo w dawnej Japonii było w gestii dzierżących władzę na centralnym bądź to lokalnym szczeblu. W okresie klasycznym w skład Wlk. Rady Stanu wchodziło Ministerstwo ds. Kar (Gyōbusho), a w czasach pierwszych dwóch szogunatów istniały podległe im organy sprawiedliwości takie jak ustanowiony w 1249 Wysoki Sąd (Hikitsuke) czy istniejąca równolegle rada sądownicza Monchūjo, której kontynuacją w okresie Edo było powołane w 1634 r. Hyōjōsho. Upadek bakufu i wynikła z tego później modernizacja przyczyniła się do stworzenia na wzór francuski zbliżonego do współczesnego lecz zależnego wciąż od władzy wykonawczej wymiaru sprawiedliwości. W powojennym, opartym na modelu kontynentalnej Europy sądownictwie japońskim najwyższą i ostateczną instancją jest powstały jeszcze w 1875 r. Sąd Najwyższy (jap. 最高裁判所 Saikō-saibansho?), w skład którego wchodzą desygnowani przez premiera przewodniczący oraz 14 wyłanianych w wyborach na 10-letnią kadencję sędziów. Sąd ten pełni ponadto funkcję Trybunału Konstytucyjnego oraz powołuje przewodniczących sądów niższych szczebli tj.: pełniących głównie funkcje apelacyjne 8 sądów wyższych (jap. 高等裁判所 kōtō-saibansho?), 50 – okręgowych (jap. 地方裁判所 chihō-saibansho?), 50 – rodzinnych (jap. 家庭裁判所 katei-saibansho?) oraz 452 – ds. doraźnych (jap. 簡易裁判所 kan'i-saibansho?). Sądy wyższe znajdują się w: Tokio, Osace, Nagoi, Hiroshimie, Fukuoce, Sendai, Sapporo i Takamatsu.
W 2004 r. parlament przyjął ustawę, zgodnie z którą od maja 2009 r. w niektórych procesach karnych wymagana jest, oprócz sędziów zawodowych, także obecność sędziów przysięgłych, wybranych losowo spośród obywateli. Nazywają się oni saiban-in (jap. 裁判員 saiban-in?). Wraz z sędziami zawodowymi orzekają oni zarówno o winie, jak i karze. W sprawach poważnych przestępstw orzeka zespół trzech sędziów zawodowych i sześciu przysięgłych, w sprawach mniej istotnych – jeden sędzia zawodowy i trzech przysięgłych.
Scena polityczna
W okresie kultury yayoi rozwój społeczny doprowadził do powstania na terenie archipelagu licznych zwalczających się wzajemnie państewek plemiennych, na czele których stali zarówno mężczyźni jak i kobiety pełniący funkcję władców-kapłanów. Najistotniejsza była wtenczas federacja ok. 30 z nich zwana Yamatai, której przewodziła królowa Himiko (?-248). Pod koniec III w. w centralnym Honsiu jeden z naczelnych rodów uzyskał w wyniku walki, jak i pertraktacji przewagę nad innymi dając początek dynastii władców państwa Yamato – federacji plemion kultury kofun. Jej pierwszym historycznie udokumentowanym monarchą noszącym wówczas tytuł ōkimi (wielki władca) był zmarły w 310 r. król Ōjin, a najpotężniejszym z nich, panujący w poł. IV w. Nintoku (313-99). Należeli oni do sprawującej autorytarne rządy dynastii Kawachi, która z niejasnych przyczyn upadła na przełomie V i VI w. Możni z rodów arystokratycznych sprowadzili ze wschodu nowego władcę Keitai'a (pan. 507-31), który poślubił księżniczkę z dotychczasowej linii władców i dał tym samym początek obecnie panującej dynastii.
W tym okresie spośród arystokratycznych klanów (uji) mających decydujący wpływ na rządzenie oraz wybór władcy przewagę uzyskał ród Soga, któremu przewodził Umako (?-626). Wygrali oni rywalizację z klanem Mononobe i walnie przyczynili się do sprowadzenia buddyzmu w połowie VI w., w oparciu o który książę Shōtoku (574-622), regent i dawca prawa, rozpoczął proces centralizacji władzy monarszej. W 645 r. w wyniku zamachu stanu stojący na drodze ku realizacji tych zamierzeń Soga, na czele z zamordowanym wówczas Iruką zostali obaleni, a po pewnym czasie rządy przypadły zaradnemu i sprawnie władającemu państwem Tenjiemu (626-72), którego wspierał Nakatomi no Kamatari (614-69) protoplasta potężnego rodu Fujiwara. Po śmierci Tenjiego rozgorzała walka o tron pomiędzy jego synem księciem Ōtomo (648-72) i jego wujem Temmu (631-86), który zwyciężywszy, był pierwszym de facto noszącym tytuł cesarza władcą Japonii i podobnie jak wcześniej brat rządził suwerennie. Niebawem Fujiwarowie za sprawą Fuhito (659-720) – który pokonawszy będącego doń w opozycji błyskotliwego księcia Nagaya (684-729) – zdominowali rządy do 737 r., gdy w wyniku zarazy zmarło czterech jego synów. Pełnia władzy przypadła wtenczas pobożnemu cesarzowi Shōmu (701-56). Czas jego panowania był okresem wzrostu znaczenia buddyjskiego kleru, a czego kulminację stanowiło dojście w 765 r. do najwyższych urzędów w państwie protegowanego cesarzowej Kōken (718-70) mnicha Dōkyo (700-72) i jego krewnych, zagrażając tym samym odradzającej się sile Fujiwarów. W 781 cesarzem został budowniczy dwóch stolic i zaliczany do najwybitniejszych władców zjednoczonej Japonii – Kammu (737-806) – jeden z nielicznych, którego centralistyczne rządy nie były nacechowane despotyzmem. Panujący niedługo potem cesarz Saga (786-842) zachował poprzez utworzony w 810 r. Urząd Audytorski (Kurōdo-dokoro) kontrolę nad rządem.
Nader popędliwy i nieposiadający skrupułów Oda Nobunaga (1534-82) był pierwszym z trzech – pochodzących z centralnego Honsiu – wielkich przywódców, którzy siłą doprowadzili do zjednoczenia Kraju Kwitnącej Wiśni. Mniej niż połowę wszystkich prowincji miał pod kontrolą Oda, gdy złapany w zasadzkę popełnił seppuku. Jeden z jego generałów, pewny siebie i mający chłopskie korzenie Toyotomi Hideyoshi (1536-98) został bohaterem najbardziej spektakularnej kariery politycznej w historii Japonii i osiągnął szczyt, wieńcząc dzieło jej zjednoczenia. Jednak nie udało mu się poprzez tymczasowo rządzącą po jego śmierci Radę Pięciu (go-tairō) zachować władzy dla syna, którego wspierającej koalicji przeciwstawił się lojalny dotychczas Hideyoshiemu Tokugawa Ieyasu (1543-1616). W 1603 zapoczątkował on trwające 265 lat panowanie dynastii piętnastu szogunów z klanu Tokugawa. Kładąc nacisk na stabilizację, zmodyfikowali oni szogunat, tak iż system bakuhan był w istocie państwem policyjnym, w którym władza centralna bakufu starała się kontrolować względnie autonomiczne księstwa feudalne. Jednak postępujące stagnacja i w końcu kryzys gospodarczy wymusiły zmiany, których inicjatorami była tradycyjna wobec Tokugawów opozycja klanów Shimazu i Mōri z księstw Satsuma i Chōshu z zachodniej Japonii. Na jej czele stali młodzi samuraje (tzw. trzej wielcy mężowie) tj. Ōkubo Toshimichi (1830-78), Saigō Takamori (1828-77) i Kido Takayoshi (1833-77), którzy sprawowali faktyczne, centralistyczne rządy wynosząc na piedestał cesarza w osobie Mutsuhito (1852-1912). Tak zawiązana Oligarchia Meiji, w której brylowali później m.in. Itagaki Taisuke (1837-1919), pierwszy premier Itō Hirobumi (1841-1909), czy Ōkuma Shigenobu (1838-1922) zbudowała fundamenty współczesnej Japonii.
Różnice poglądów doprowadziły do wyłonienia się stowarzyszeń i partii politycznych, z których pierwsza to założona w 1874 (przetrwała 2 miesiące) Publiczna Partia Patriotyczna (Aikoku Kōtō), a najważniejszymi w tym okresie były: Partia Liberalna (Jiyūtō), Partia Reform (Kaishintō) oraz Partia Rządów Cesarskich (Teiseitō). Zaś w stanowiącej umiarkowany rozkwit demokracji epoce Taishō dominującą rolę odgrywały: Partia Przyjaciół Polityki (Seiyūkai), Partia Rządów Demokratycznych (Minseitō) oraz Stowarzyszenie Myślących Tak Samo (Dōshikai). Po 1925 r. objęciu tronu przez cesarza Hirohito (1901-89) towarzyszyło zaostrzenie klimatu politycznego, gdy do głosu doszły operujące demagogią, skrajnie prawicowe środowiska, wznoszące nacechowane agresją populistyczne hasła, których realizacji podjęli się wojskowi mający wówczas zastrzeżone prawo decydowania o personaliach, przy obsadzaniu zarezerwowanych dla nich stanowisk, w destabilizowanych w ten sposób gabinetach. Umocnieniu tam ich wpływów pomagały też pokłosia wielkiego kryzysu, łapówkarstwo, zastraszanie i brutalna przemoc (np. Incydent 26 lutego, 1936) oraz poparcie ultranacjonalistycznych stowarzyszeń i organizacji (np. Gen'yōsha, Kokuryūkai, Tōhōkai, Kōdōha). Ster często upadających gabinetów, którym aż trzykrotnie przewodził w owym czasie książę Konoe Fumimaro (1891-1945), przypadł w końcu generałowi Tōjō Hideki (1884-1948), który stojąc na czele kilku resortów sprawował totalitarystyczne rządy doprowadzając do wojny, w której unicestwienie japońskiego militaryzmu szło w parze z cywilną hekatombą. Po kapitulacji Japonii na czele sił okupacyjnych stanął amerykański generał Douglas MacArthur (1880-1964). Zasadnicze kwestie polityki stanowiącej podstawę odbudowy, a następnie oszałamiającego rozwoju powojennej i demokratycznej Japonii, zawarł w swej doktrynie dominujący wówczas premier Yoshida Shigeru (1878-1967). Prawicowa Partia Liberalno-Demokratyczna – PLD (Jiyū-Minshutō) jest najistotniejszym graczem japońskiej sceny politycznej, sprawującym od czasu jej powołania w 1955 nieomal nieprzerwane i najdłuższe w uprzemysłowionym świecie rządy, poza krótkim okresem koalicji z lat 1993-96. Od władzy została odsunięta dopiero w 2009, po zwycięstwie w wyborach Partii Demokratycznej. Owe reprezentujące konserwatywne i neoliberalne poglądy ugrupowanie tworzy wiele składających się nań frakcji, a do głównych jej liderów należeli m.in. premierzy Satō Eisaku (1901-75), Nakasone Yasuhiro (1918) czy Koizumi Jun'ichirō (1942). Oprócz – często istotniejszej – wewnątrzpartyjnej opozycji, tę parlamentarną wobec PLD stanowią przede wszystkim: Partia Demokratyczna (Minshutō), Partia Socjaldemokratyczna (Shakai Minshu-tō), Nowa Partia Czystych Rządów (Kōmeitō) oraz Japońska Partia Komunistyczna (Nihon Kyōsan-tō). W 1989 Chryzantemowy tron objął cesarz Akihito (1933) rozpoczynając tym samym epokę Heisei.
Stosunki międzynarodowe
Japonia jest członkiem ONZ (od 1956 r.), G8 (od 1975 r.) oraz państw G4 (wraz z Brazylią, Indiami i Niemcami).
W 2004 r. Japonia została otwarcie skrytykowana przez Chiny, Koreę Północną i Koreę Południową za wysłanie do Iraku oddziałów Sił Samoobrony. Akt ten został odczytany jako powrót japońskiego militaryzmu, mimo że, zdaniem rządu, misją oddziałów miały być pomoc w odbudowie po zniszczeniach wojennych i niesienie pomocy humanitarnej.
Od zakończenia wojny na Pacyfiku Japonia prowadzi spory terytorialne:
- Rosja: 3 wyspy i jeden mały archipelag, stanowiące południową część Kuryli (jap. Kuriru-rettō – クリル列島, Chishima-rettō – 千島列島, ros. Курильские острова) – obecnie zajmowane przez Rosję,
- Korea Południowa: Liancourt (jap. Takeshima – 竹島, kor. Dokdo – 독도) – obecnie Korea Pd,
- Chiny i Tajwan: Wyspy Senkaku (jap. Senkaku-shotō – 尖閣諸島, chin. Diaoyutai – 钓鱼台群岛) – obecnie Japonia.
Do dnia dzisiejszego Japonia formalnie nie zakończyła II wojny światowej z Rosją.
Podział administracyjny
| Kinai | Tōkaidō | Tōsandō | Hokurikudō |
| San'indō | San'yōdō | Nankaidō | Saikaidō |
Kodeksy Taihō z 701 r. i Yōrō z 720 r. zreorganizowały istniejące i powołały w pozostałych regionach wiele nowych prowincji, które z czasem stały się podstawową jednostką podziału administracyjnego Japonii. Ich liczba ulegała zmianie, lecz w okresie Kamakura (XIV w.) ustabilizowała się i aż do 1868 r., a więc restauracji władzy cesarskiej było ich 68. Z kolei korekty granic prowincji miały miejsce w epokach Nara i Meiji, natomiast od epoki Heian do Edo pozostały niezmienne. W pierwszych wiekach swego istnienia prowincje dzieliły się na dzielnice zwane gun lub kōri. Na czele każdej prowincji stał mianowany przez cesarza gubernator zwany kokushi, a z nastaniem bakufu szoguni powoływali gubernatorów określanych mianem shugo, którzy posiadali większą władzę i byli odpowiedzialni często za więcej niż jedną prowincję.
Niemniej już w epoce Muromachi – a zwłaszcza w następnej, pełnej niepokojów i wojen epoce Azuchi Momoyama – ich funkcje zaczęli spełniać potężni i wpływowi, a przy tym posiadający osobiste oddziały samurajów, panowie feudalni zwani daimyō. Ciągła rywalizacja między wielkimi rodami i związana z tym niestabilność polityczna szły w parze z ambicjami poszczególnych daimyō, którzy częstokroć dążyli do poszerzania swych włości poza obszar wyznaczony granicami przypadających im prowincji. Z upływem czasu coraz liczniejsze lenna daimyō wyparły de facto podział na 68 prowincji, co usankcjonował prawnie wielki wódz Toyotomi Hideyoshi, ustanawiając han, czyli domenę feudalną (lenno), jako podstawową jednostkę podziału administracyjnego. Prowincje funkcjonowały odtąd jedynie jako swego rodzaju punkt odniesienia, pozwalający lepiej orientować się w terenie oraz określać położenie danego miasta, czy też dowolnego spośród około 300 hanów.Podlegający bezpośrednio szogunowi panowie feudalni, winni byli przysięgać mu wierność i lojalność, a w okresie władzy Tokugawów dzielili się na spokrewnionych z nimi fudai daimyō oraz tozama daimyō. Niemniej jednak o pozycji danego hanu, a co za tym idzie jego władcy, decydował roczny dochód, którego miarą była jednostka objętości zwana koku. Najbogatszym hanem była, położona na granicy dzisiejszych prefektur Ishikawa i Toyama, domena Kaga, której dochód przekraczał 1 000 000 koku. Domeny, w których zbiory były mniejsze od 10 000 koku, choć nadal były nazywane hanami, to jednak stojący na ich czele władcy tracili tytuły i przywileje należne daimyō oraz nie podlegali bezpośrednio zwierzchnictwu szoguna; nie mieli też prawa budować będących podkreśleniem wysokiego statusu zamków. Aczkolwiek ranga domeny była określana politycznie w sposób odgórny, tym niemniej oczekiwano, że han i stojący na jego czele pan zachowają się odpowiednio do nadanej wcześniej klasy i zgromadzą wymaganą ilość koku.
Podział Kraju Wschodzącego Słońca na feudalne domeny utrzymał się do 1871 r. kiedy zastąpiło je 305 prefektur, które następnie ulegały scalaniu. I tak, jeszcze pod koniec tego samego 1871 r. było ich 72; w 1881 37; w 1885 45, a w 1888 r., po dodaniu Hokkaidō i Okinawy, ustaliła się aktualna liczba 47 prefektur. W 1907 r., po zwycięskiej wojnie z Rosją, Japończycy utworzyli obejmującą południową część wyspy Sachalin prefekturę Karafuto, istniejącą do końca II wojny światowej. Określane wspólnym mianem todōfuken jednostki administracyjne dzielą się na 43 zwykłe ken, obejmujący całe Hokkaidō okręg dō, metropolię Tokio to oraz 2 prefektury miejskie (Kioto i Osaka), czyli fu. Na czele prefektury stoi gubernator, odpowiedzialny przed lokalnym parlamentem. W 1947 r. Prawo o Autonomii Lokalnej przyznało prefekturom większy zakres obowiązków i kompetencji.
W Japonii używa się także podziału na 8 regionów geograficznych: Hokkaidō, Tōhoku, Kantō, Chūbu, Kansai (obecnie równoznaczny z nazwą Kinki), Chūgoku, Sikoku oraz Kiusiu, który obejmuje również prefekturę Okinawa.
Demografia
Japonia, której liczba ludności w 2008 r. wynosiła 127,7 mln osób, należy do najgęściej zaludnionych państw świata. Trzeba jednak pamiętać, że wynosząca 337 osób na km² średnia gęstość zaludnienia nie odzwierciedla do końca rzeczywistości, gdyż 90% ludności skupia się na wąskich nizinach nadbrzeżnych i w kotlinach śródgórskich, które stanowią zaledwie 1/4 powierzchni kraju, a gdzie zagęszczenie wzrasta do powyżej 1000 os./km². Ponad połowa mieszkańców zajmuje południowe wybrzeże Honsiu, a dokładniej strefę ciągnącą się od Tokio, Kawasaki i Jokohamy poprzez Nagoję do Kioto, Kobe i Osaki. Do gęsto zaludnionych obszarów zaliczają się także północna części Sikoku i Kiusiu, a do najrzadziej Hokkaido, północne Honsiu oraz południowe Kiusiu. Rozmieszczenie ludności w zasadniczy sposób rzutuje na wysoki stopień urbanizacji, który wynosi 89%.
Społeczeństwo tego wyspiarskiego kraju należy do najbardziej jednolitych pod względem narodowościowym; około 98–98,5% mieszkańców to rdzenni Japończycy, a do najliczniejszych mniejszości narodowych zaliczają się: Koreańczycy (0,6–0,8 mln), Chińczycy (0,5–0,6 mln), Brazylijczycy (0,3–0,5 mln) i Filipińczycy (0,2 mln). Ogółem mniejszości narodowych w Japonii szacuje się na około 2–2,5 mln, co stanowi około 1,5–1,7% populacji kraju. Do mniejszości etnicznych uważanych często za Japończyków należy także około 1,2–1,4 mln Okinawiańczyków oraz liczący kilkanaście tysięcy Ajnów – rdzennych mieszkańców Japonii. Imigracja na wyspy jest niewielka, jednak dość znaczna liczba cudzoziemców przebywa w Kraju Kwitnącej Wiśni czasowo. Po II wojnie światowej nastąpił gwałtowny, bo sięgający nawet 20‰ rocznie przyrost rzeczywisty. Spowodowany był on repatriacją 6,5 miliona Japończyków z zagranicy, a także spadkiem umieralności na skutek poprawy jakości opieki medycznej i wzrostem liczby urodzeń. Postępująca industrializacja i modernizacja, gwałtowna migracja ze wsi do miast i wprowadzenie liberalnej ustawy aborcyjnej przyczyniły się do zmiany modelu rodziny z wielopokoleniowej i wielodzietnej na nuklearną z ograniczoną liczbą potomstwa. We współczesnej Japonii przyrost naturalny jest bardzo niski i w ostatnich latach przyjmuje wartości ujemne (-0,2‰ w 2005, 2007 i 2008 roku). Współczynnik dzietności od przełomu lat 60. i 70. nie zapewnia naturalnej zastępowalności pokoleń (2,10), by w 2005 roku spaść do najniższego w historii Japonii poziomu 1,26 dziecka na 1 kobietę w wieku reprodukcyjnym. Obecnie w strukturze społecznej dominują osoby w wieku produkcyjnym (20–64 lata), a na 100 mężczyzn przypada 105 kobiet. Niemniej jednak, podobnie jak w innych wysoko rozwiniętych państwach świata japońskie społeczeństwo gwałtownie się starzeje. Do połowy lat 90. liczba Japończyków do 14 roku życia przewyższała liczbę osób w wieku 65 lat i więcej. W 1996 roku liczba dzieci i liczba osób starszych zostały wyrównane osiągając wartości po około 15% ogólnej populacji Japonii. W następnych latach liczba osób starszych zaczęła przewyższać liczbę dzieci. Na początku 2009 roku osoby starsze stanowiły 22,5% populacji Japonii, podczas gdy osoby poniżej 15 roku życia zaledwie 13,4%[2]. Średnia długość życia w Japonii jest najwyższa na świecie i w 2009 roku wynosiła 83 lata, przy czym mężczyźni żyli 79,9 lat, a kobiety 86,0. Gwałtowne starzenie się społeczeństwa jest bardzo dużym problemem dla gospodarki i systemu społecznego kraju. Przybywa osób starszych pobierających wysokie świadczenia emerytalne, na które coraz mniej ludzi pracuje. Dodatkowym utrudnieniem dla opieki społecznej i wielu rodzin nuklearnych jest wzrastająca liczba rozwodów wśród Japończyków na emeryturze. Trwają dyskusje, w jaki sposób temu zaradzić. Z jednej strony stosuje się różnego rodzaju zachęty dla potencjalnych rodziców, z drugiej rozważa się kwestię imigracji. Polityka prorodzinna w Japonii będzie musiała ulec bardzo dużym przeobrażeniom, gdyż przybywa kobiet buntujących się przeciwko tradycyjnemu modelowi rodziny i odrzucających instytucję małżeństwa, lub zwlekających z zawarciem związku małżeńskiego i rodzeniem dzieci. Współcześnie około 40% Japonek w wieku 25–39 lat to singelki. Niewykluczone, że najpierw złagodzone zostaną bardzo restrykcyjne zasady zatrudniania obcokrajowców.
Jeszcze nie tak dawno problem bezrobocia właściwie nie istniał, lecz teraz po długotrwałej recesji wynosi ono w granicach 4–5%.
Obyczaje
Na narodowy charakter oraz mentalność Japończyków ogromny wpływ wywarły i wywierają wciąż bushido oraz nauki Konfucjusza; to za ich sprawą cechy takie jak dyscyplina, stoicyzm, powściągliwość, opanowanie, a także lojalność i bezgraniczny szacunek wobec starszych czy zwierzchników są powszechnie respektowane i widoczne na każdym kroku – w szkole, pracy i rodzinie. Harmonia w życiu społecznym stanowi dla Japończyków najwyższą wartość, w związku z czym w relacjach międzyludzkich panuje konformizm i dążenie do ugody niemal za wszelką cenę. Interes grupowy ma pierwszeństwo nad indywidualnym, stąd źle widziane jest wyróżnianie się oraz formułowanie osobistych opinii. Ludzie wypowiadają się najczęściej niejasno oraz wymijająco niżeli otwarcie, a prywatne uczucia i troski maskują nienagannym uśmiechem oraz wysoką kulturą osobistą. Honor oraz wszechobecne poczucie wdzięczności i obowiązku, a co za tym idzie obawa przed utratą twarzy skutkuje istnieniem we wzajemnych relacjach specyficznych, nieformalnych układów i powiązań takich jak giri (moralne zobowiązanie), które dla skrytych i zamkniętych w sobie Japończyków stanowi wzór zachowania, a także sposób polubownego rozwiązywania sporów międzyludzkich. To właśnie konfucjańskie zasady, bushido, czyli "droga rycerza", a także buddyzm zen stanowiły podstawę specyficznego systemu myślenia i sposobu postrzegania świata przez Japończyków. Za ich sprawą ongiś samuraj, który okrył się hańbą i stawał się roninem zwracał jeden ze swych mieczy przeciw sobie i popełniał rytualne samobójstwo – seppuku; one też przed II wojną światową pomogły stworzyć kult boskiego cesarza oraz pozwoliły japońskim żołnierzom pogardzać śmiercią w czasie samobójczych ataków kamikaze, a poczucie honoru nakazywało walczyć do końca, gdyż nie wchodziły w rachubę pojęcia takie jak niewola czy kapitulacja.
Język
Pochodzenie języka japońskiego jest nieznane. Prawdopodobnie jest on pokrewny rodzinom języków uralskich i ałtajskich, do których m.in. należą języki fiński, węgierski, mongolski czy turecki. Pod względem gramatycznym podobny jest do nie mniej tajemniczego języka koreańskiego, ale w obu tych językach nie ma prawie żadnych wspólnych słów. Równie prawdopodobnym jest twierdzenie, iż język japoński wywodzi się z języka pierwotnych mieszkańców Wysp Japońskich, np. Ajnów. Jednak z wyjątkiem kilku słów i nazw miejscowości nie przypomina ich języka. Dlatego też jest on klasyfikowany jako największy język izolowany, a więc taki, którego struktury gramatyczne, frazeologia czy fonetyka, są niepodobne do struktur żadnego innego języka na świecie.
Japończycy posługują się jednocześnie trzema systemami pisma. Są to: wprowadzone w V w. znaki chińskie kanji oraz dwa sylabariusze fonetyczne hiragana i katakana pochodzące z VIII w. W wielkim uproszczeniu, znakami kanji zapisuje się rzeczowniki, za pomocą hiragany przekształca się je w przymiotniki i czasowniki, natomiast katakanę stosuje się do zapisu słów pochodzenia obcego. Ponadto przede wszystkim w reklamie oraz w kontaktach z cudzoziemcami zastosowanie znajdują romaji, a więc alfabet łaciński, który jest w istocie czwartym systemem pisma.
Do charakterystycznych cech języka japońskiego należą: duża liczba homofonów, obfitość zwrotów grzecznościowych, występowanie tylko otwartych, a więc kończących się samogłoską sylab, iloczas czy duża ilość zapożyczeń frazeologicznych, głównie z języka angielskiego.
Religia
W dzisiejszych czasach coraz większa liczba Japończyków uznaje światopogląd materialistyczny, tym niemniej ponad 90% z nich praktykuje zarówno szintoizm (obrządek narodzin i małżeństwa) jak i buddyzm, zarezerwowany na ceremonie pogrzebowe.
Szintoizm jest rdzennie japońską religią politeistyczną, a nazwę shintō tłumaczy się jako drogę bóstw. Ów powstały w czasach prehistorycznych system animistycznych wierzeń ludowych oddaje cześć zamieszkującym wszędzie bóstwom kami i nie posiada żadnej doktryny czy filozofii. Jak głosi mit stworzenia świata cesarz jest potomkiem bogów, a spośród różnych odmian szintoizmu wiele głosi wiarę w pośmiertną boskość wszystkich ludzi, w związku z czym winni być czczeni przez potomnych.
W epoce Meiji ideologia nacjonalistyczna uczyniła szintoizm religią państwową, a w szkołach dzieci uczono mitów shintō, które gloryfikowały boskie pochodzenie cesarza i narodu.W dzisiejszych czasach znikomy procent Japończyków uznaje owe wierzenia, tym niemniej jednak z uwagi na liczne tradycyjne festiwale i uroczystości szintoizm trwa do tego stopnia, że w święto powitania Nowego Roku 70 milionów ludzi nawiedza sanktuaria i chramy, z których najświętszym jest Wielki Chram Ise.
Pochodzący z Indii buddyzm został sprowadzony do Japonii w połowie VI w. przez koreańskich misjonarzy, którzy podobnie jak chrześcijańscy mnisi w Europie dzięki umięjętności pisania i czytania posiadali niezbędną wiedzę pozwalającą budować świątynie, drogi, miasta oraz stworzyć podwaliny kultury, sztuki, władzy i prawa. Za sprawą wielkiego reformatora księcia Shōtoku w 593 r. mahajana jeden z dwóch głównych odłamów buddyzmu stał się religią państwową, aczkolwiek wyznawaną jedynie przez wąską elitę. Z biegiem wieków wpływy nowej wiary wciąż rosły, wyodrębniły się także nowe jego odłamy, takie jak: tendai, założona przez mnicha Saichō (767-822), który dołączył do swej doktryny bóstwa kami; shingon, której twórcą był Kūkai (774-835), a jej podstawę stanowi skomplikowana w swej złożoności filozofia; jōdo, które wprowadził Hōnen (1133-1212), a także stworzone przez jego ucznia Shinrana (1173-1262) jōdo-shinshū opierające się na kulcie Buddy Amidy, inaczej Czystej Ziemi; nichiren-shū to sekta, której twórcą był kapłan Nichiren (1222-1282). Kontynuatorem jego idei jest m.in. świecka organizacja buddyjska o nazwie Sōka Gakkai. Zen to odłam buddyzmu (odpowiednik chińskiego chanu), który na przełomie XII i XIII w. sprowadzili z Chin japońscy mnisi Eisai (1141-1215) i Dōgen (1200-1253). Pierwszy z nich był twórcą sekty rinzai (odpowiednik chińskiej szkoły linji, a drugi sōtō (odpowiednik chińskiej szkoły caodong). Zen odrzuca doktryny oraz wiarę w moc świętych pism i głosi, że droga do oświecenia wiedzie przez osobiste wysiłki człowieka, szczególnie zaś wstrzemięźliwość i technikę medytacji zazen. Wymagana od wiernych surowa dyscyplina duchowa i fizyczna, skromność oraz ciężka praca uczyniły zen popularnym wśród rządzącej Japonią przez wieki klasy samurajów, wywierając przy tym głęboki i trwały wpływ na jej kulturę i sztukę.
W Kraju Kwitnącej Wiśni nie mający charakteru religijnego konfucjanizm to kodeks etyczny stworzony w VI w p.n.e przez chińskiego mędrca Konfucjusza, według którego najistotniejszymi cnotami są pokora, oszczędność, szczodrość, umiarkowanie, szacunek dla starszych i przestrzeganie tradycji. Około VII w. zasady te stały się fundamentem sprawowania władzy w Japonii, a kiedy wprowadzono siogunat w 1333 r. ich rola wzrosła jeszcze bardziej, gdyż konfucjanizm nakazywał wierność i lojalność wobec władzy, niezależnie od tego kto w danym czasie ją sprawował. Konfucjanizm przyczynił się także do utrwalenia konformizmu, hierarchii społecznej oraz ie, a więc patriarchatu w rodzinie. Obecnie jego złagodzona forma jest nadalnauczana w szkołach.
Chrześcijaństwo zostało sprowadzone do Japonii w XVI w. przez portugalskich i hiszpańskich zakonników, z których najsłynniejszym był jezuita Franciszek Ksawery. Nowa wiara w błyskawicznym tempie zyskała wielu wyznawców, niemniej jednak obawiający się europejskiego kolonializmu sioguni zdławili ją i od 1639 do 1868 r. chrześcijaństwo było wyznawane potajemnie. Dla zdecydowanej większości Japończyków religia ta jest wciąż obca i wyznawana jest przez niewielką 1% mniejszość.
Podobnie jak w Korei czy Chinach w Japonii występuje wiele rozmaitych i powstałych niedawno sekt i nieoficjalnych odnóg większych religii określanych mianem shinko-shukyo.W obowiązującej od 1946 r. nowej konstytucji Japonii istnieje 20 artykuł gwarantujący całkowitą wolność wyznania oraz sumienia, a ustawa rozdzielająca religię od państwa sprawia, że Kraj Wschodzącego Słońca jest krajem świeckim oraz neutralnym światopoglądowo. Artykuł ten zaznacza, że żadna organizacja o charakterze religijnym nie ma prawa pełnić władzy politycznej, ani nawet pośrednio wywierać na nią wpływu. W państwowych szkołach praktyki religijne są zakazane. Wszelka działalność religijna, osoby duchowne oraz wznoszenie obiektów sakralnych nie jest dotowane z budżetu państwa.
Religie (2000)[3]:
| Religie | % populacji |
|---|---|
| Szintoizm/Buddyzm | 69,61% |
| Nowe religie | 24,43% |
| Ateizm | 4% |
| Protestantyzm | 0,69% |
| Katolicyzm | 0,36% |
| Świadkowie Jehowy | 0,27% |
| Munizm | 0,24% |
| Islam | 0,12% |
| Mormoni | 0,09% |
| Prawosławie | 0,02% |
| Bahaizm | 0,01% |
Miasta
Na przestrzeni dziejów powstawanie oraz rozwój japońskich miast były uwarunkowane głównie czynnikami strategicznymi z politycznego jak i ekonomicznego punktu widzenia. Wiele z nich to przede wszystkim stolice cesarzy, szogunów, siedziby potężnych daimyō – panów feudalnych oraz wielkich rodów, jak również ośrodki administracyjne dawnych prowincji oraz współczesnych prefektur. Pozostałe zaś, głównie miasta portowe swoją pozycję zawdzięczały i zawdzięczają po dziś dzień szczególnej roli jaką pełnią te okna na świat, czy też wrota Kraju Wschdzącego Słońca. Część miast nie przetrwała do naszych czasów, bądź też uległa znacznej degradacji i marginalizacji, jak np. Hiraizumi w regionie Tohoku. W średniowieczu owa licząca 100 000 mieszkańców metropolia, stanowiła ostatni bastion potężnego ongiś rodu Fujiwara i była religijną oraz handlową stolicą północnej Japonii. Innym przykładem, tym razem gospodarczego upadku jest Aikawa, obecnie niewielka miejscowość na wyspie Sado, która rozwinęła się jako górnicze miasto przy kopalni złota i w okresie swej największej świetności tj. w epoce Edo liczyła 100 000 mieszkańców.
Liczące co najmniej 30 000 mieszkańców 784 japońskie miasta (dla porównania 70 lat temu takich miast było niespełna 200), których liczba wciąż rośnie, skupiają ok. 113,6 mln mieszkańców, co stanowi 89,4% ludności Japonii. Urbanizacja tej skali to rezultat ogromnych migracji ze wsi do miast, zapoczątkowanych industrializacją kraju w epoce Meiji, a szczególnie nasilonych po II wojnie światowej, jak również jest to efekt wchłaniania terenów wiejskich przez rozrastające się miasta. Wiele z nich może poszczycić się wielosetletnią historią i znaczeniem, inne takie jak Jokohama są stosunkowo młode i zaczęły masowo powstawać na przełomie XIX i XX stulecia, a niektóre jak np. Saitama powstały w wyniku połączenia się kilku mniejszych, w jedno większe miasto.
Od czasu objęcia władzy przez ród Tokugawa największą i najważniejszą metropolią jest Tokio (do 1868 Edo) stanowiące serce i mózg Kraju Kwitnącej Wiśni, które ponadto jest dziś wielką metropolią globalną. Niemniej jednak istnieją także inne wielkie i silne miasta, których rola oraz znaczenie pozwalają mówić o Japonii jako kraju zdecetralizowanym, bez jednego dominującego ośrodka miejskiego. Są to tzw. miasta oznaczone rządowym rozporządzeniem, w których w największym stopniu skoncentrowane jest polityczne, gospodarcze, naukowe oraz kulturalne życie kraju, jak również pełnią one rolę głównych węzłów komunikacyjnych. Ponadto intensywna urbanizacja kraju poza rozwojem samych miast, doprowadziła do powstania wielkich konurbacji i zespołów miejskich na czele z Wielkim Tokio, największą aglomeracją świata, obejmującą nieomal cały region Kanto i zamieszkaną przez ponad 35 mln osób. Poza tym do największych zaliczają się: konurbacja Keihanshin w regionie Kansai, Chūkyō tj. aglomeracja Nagoi oraz zespół Fukuoka-Kitakiusiu. Razem tworzą one tzw. Korytarz Tokaido największe na ziemskim globie megalopolis, zamieszkane przez przeszło 2/3 Japończyków.
Restauracja Meiji wpłynęła nie tylko na uprzemysłowienie oraz wzrost liczby mieszkańców japońskich miast, lecz wywarła wpływ także na ich wygląd. Wtedy to pojawiła się ceglana architektura w zachodnim stylu, jakkolwiek jeszcze do II wojny światowej dominowała tradycyjna i niewysoka zabudowa drewniana. Amerykańskie bombardowania oraz gwałtowna i chaotyczna powojenna odbudowa sprawiły, że dziś miasta Japonii to pozbawione zabytków, a zarazem barwne betonowe dżungle, które emanują dynamizmem i energią oraz nigdy nie kładą się spać. Życie w nich oraz ich dzielnicach skoncentrowane jest zawsze wokół najbliższego dworca czy stacji kolejowej. Do charakterystycznych cech największych metropolii należą: nowoczesna, futurystyczna wręcz architektura, rozległe podziemne pasaże, wszechoobecne reklamy, wielopoziomowe skrzyżowania oraz ogromny zgiełk uliczny.
Największe miasta Japonii liczące ponad 400 000 mieszkańców w 2007:
Gospodarka
Dewaluacja jena, obniżka zarobków oraz podwojenie wydajności pracy pozwoliły Japonii przezwyciężyć kryzysy naftowe z 1973 i 79, a rosnący wciąż eksport i nadwyżka w handlu zagranicznym spowodowały, że w pierwszej połowie lat 80. XX w. gospodarka Kraju Kwitnącej Wiśni osiągnęła przewagę nawet nad gospodarką Stanów Zjednoczonych. Japoński cud gospodarczy stał się przyczyną powszechnego dobrobytu i bogactwa Japończyków, a towarzyszyły temu niskie stopy procentowe oraz szalejące ceny nieruchomości. Tzw. "mydlana bańka" gospodarcza pękła w 1991, kiedy załamaniu uległ japoński rynek papierów wartościowych tracąc połowę swej wartości, a nękane problemami banki japońskie podniosły stopy procentowe. Trwająca przez całe lata 90. XX w. recesja spowodowała wiele głośnych bankructw oraz znaczne zadłużenie społeczeństwa. Obecnie sytuacja ulega powolnej, ale sukcesywnej poprawie. Podatki stanowią obecnie 28% PKB Japonii. Podatek dochodowy od osób fizycznych płaci się na rzecz państwa, prefektury i gminy. Stawki podatku dochodowego płaconego państwu to 5%, 10%, 20%, 23%, 33%, 40%, płaconego prefekturze 4%, płaconego gminie 6%, toteż najniższa zsumowana stawka podatku dochodowego wynosi 15%, a najwyższa 50%. Podatek dochodowy od osób prawnych (firm) wynosi 40% (do 1997 49%). Podatek konsumpcyjny wynosi 5%. Występują także podatki od nieruchomości i inne. Poważnym problemem japońskiej gospodarki jest jej zadłużenie wynoszące 160% PKB.
Rolnictwo
Eksport płodów rolnych stanowi znikomy procent dochodów państwa, a zatrudnienie w rolnictwie stanowi niewielki odsetek ludności zawodowo czynnej. Ponadto, warunki geograficzne sprawiają, że areał gruntów ornych stanowi około 12% powierzchni kraju. Uprawa roli skupia się w kotlinach śródgórskich oraz nizinach nadbrzeżnych. Aby rozszerzyć obszar ziem uprawnych, państwo przeprowadza meliorację zabagnionych dolin, tarasowanie zboczy oraz tworzenie polderów rolniczych na osuszonych terenach. Silnie rozdrobnione gospodarstwa rolne są niewielkie, a ich przeciętna wielkość wynosi około 1 ha, jedynie na Hokkaido są większe. Ponadto, 60% powierzchni gruntów ornych jest nawadniane. Intensywne rolnictwo japońskie jest bardzo wydajne i pokrywa około 75% zapotrzebowania kraju na żywność, a około 33% powierzchni pól daje 2–3 zbiory rocznie. Wysoki poziom uzyskiwany jest m.in. dzięki rozwiniętej kulturze rolnej, organizacji i powszechnej mechanizacji. Zużycie nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin należy do najwyższych na świecie.
Główną uprawą jest ryż – podstawowa roślina żywieniowa, której zbiory pokrywają wewnętrzne potrzeby kraju, a wysokie ceny tego zboża są utrzymywane przez państwo poprzez dotacje. Inną popularną wśród Japończyków rośliną żywieniową jest soja, której import piętnaście razy przewyższa rodzimą produkcję. Poza tym uprawia się: pszenicę, jęczmień oraz rośliny paszowe, a także buraki w tym cukrowe, rzepak, trzcinę cukrową. Japonia jest jednym z ważniejszych producentów herbaty. Fasola, ziemniaki, bataty oraz większość jarzyn pochodzi z kraju, ale połowa spożywanych owoców jest sprowadzana z zagranicy, niemniej jednak notuje się szybki rozwój sadownictwa, którego specjalnością jest uprawa mandarynek oraz truskawek. Ponadto wokół wielkich konurbacji rozwinęła się uprawa kwiatów.
Intensywna hodowla, głównie trzody chlewnej, bydła oraz drobiudostarcza około 30% wartości produkcji rolniczej, ale połowa spożywanego mięsa, głównie wołowiny pochodzi z importu. Jedynie produkcja drobiu oraz jaj zaspokajakrajową konsumpcję. Wciąż niewielkie jest spożycie produktów mlecznych, których zapotrzebowanie w 75% pokrywa krajowa produkcja. Od zakończenia II wojny światowej maleje pogłowie koni, owiec i kóz. Podobnie zmalało znaczenie hodowli jedwabników, tradycyjnej gałęzi japońskiego rolnictwa.
Rybołówstwo
Na Japonię przypada ponad 10% światowych połowów ryb i skorupiaków, które stanowią prawie połowę diety Japończyków. Średnie roczne spożycie owoców morza wynosi 70 kg na osobę. Poławia się głównie makrele, tuńczyki, dorsze, a wśród skorupiaków dominują kraby i krewetki oraz ostrygi. Ponadto odławiane są głowonogi oraz jadalne wodorosty morskie. Podobnie jak w Skandynawii, rybołówstwo japońskie od zawsze specjalizowało się w połowach wielorybów, jednak protesty międzynarodowych organizacji ekologicznych spowodowały, że decyzją władz od 1982 maleje znaczenie wielorybnictwa.
W przybrzeżnych wodach Morza Japońskiego rozpowszechniona jest hodowla ryb, ostryg, krewetek i wodorostów kaiso. Hoduje się ponadto perłopławy, co stawia Japonię wśród potentatów dostarczających perły dla przemysłu jubilerskiego.
Japońska strefa połowowa wynosi 200 mil morskich. Połowami zajmują się głównie małe przedsiębiorstwa, a o znaczeniu morza dla gospodarki kraju świadczy liczba portów rybackich, która przekracza 3000.
Chlubą i symbolem japońskiej hodowli ryb ozdobnych jest pięknie ubarwiony karp koi.
Przemysł
Japonia jest wciąż drugą po Stanach Zjednoczonych potęgą przemysłową świata. Ten dział gospodarki wytwarza 40% dochodu narodowego brutto oraz zatrudnia 1/3 ludności zawodowo czynnej. Początki japońskiego przemysłu sięgają końca XIX stulecia, kiedy powstały zakłady przemysłu włókienniczego, wykorzystujące do produkcji miejscowy surowiec – jedwab. W latach dwudziestych XX w. rozpoczęły swą działalność pierwsze korporacje zwane zaibatsu, reprezentujące przemysł ciężki. Główne ośrodki przemysłowe przedwojennej Japonii zostały zniszczone w wyniku bombardowań pod koniec II wojny światowej.
Najważniejsza część produkcji przemysłowej koncentruje się w regionach: Kanto (aglomeracja Tokio), Kansai (Osaka-Kioto-Kōbe), południowej części Chūbu (prefektura Aichi i Nagoja) oraz północnej Kiusiu (Fukuoka-Kitakiusiu). Rozwój japońskiego przemysłu, podobnie jak rolnictwa czy budownictwa mieszkaniowego, utrudnia brak wolnej przestrzeni. W związku z tym, aby zwiększyć ilość nowych terenów pod inwestycje, niweluje się wzgórza, a uzyskanym materiałem skalnym zasypuje się płytkie zatoki morskie. Dzięki temu powstały nowe dzielnice portowo-przemysłowe w Kōbe oraz nad Zatoką Tokijską.
W Japonii występują różnorodne, aczkolwiek niewielkie, rozproszone i trudne w eksploatacji złoża surowców mineralnych, takich jak węgiel kamienny, miedź, cyna, mangan, cynk, ołów czy piryt. Równie skromne są japońskie zasoby ropy naftowej, występujące przede wszystkim w północno-zachodniej części Honsiu, a których eksploatacja pokrywa jedynie 0,3% potrzeb krajowych. W związku z tym wszystkie paliwa energetyczne oraz rudy metali (głównie żelaza i boksyty) Japonia musi sprowadzać do tego stopnia, że 90% produkcji przemysłowej oparte jest na surowcach importowanych.
Kraj Wschodzącego Słońca należy do głównych producentów energii elektrycznej, a jego udział w produkcji wynosi 7,4%, co daje trzecie miejsce na świecie. Niemniej wciąż notuje się deficyt energii. Ta wytwarzana z ropy naftowej jest podstawą bilansu energetycznego, w którym jej udział wynosi 52%; ze spalania węgla kamiennego pochodzi 20%, a z gazu ziemnego 10% wytwarzanej w Japonii energii. Udział energii jądrowej wynosi 10% i stale rośnie. Natomiast elektrownie wodne dostarczają zaledwie 8% wytwarzanej w kraju energii.
Japonia oprócz miedzi nie posiada wystarczających złóż metali, ale mimo to należy do głównych potentatów przemysłu metalurgicznego. Kraj skupia 11,7% światowej produkcji stali (2. miejsce na świecie), 6,2% aluminium (4. miejsce), 10,2% miedzi rafinowanej (3. miejsce), 6,9% ołowiu (6. miejsce) oraz zajmuje pierwsze miejsce w produkcji cynku. Hutnictwo stali oraz metali kolorowych skupione jest głównie w największych portach morskich Japonii: Jokohamie, Osace, Kōbe, Kitakiusiu. Do największych przedsiębiorstw reprezentujących metalurgię należą Nippon Steel, Kōbe Steel, JFE Holdings, Sumitomo Metal Industries czy Aichi Steel.
Podstawą japońskiego cudu gospodarczego z lat 60. i 70. XX w. był wymagający wysoko wykwalifikowanej kadry specjalistów, a także znacznego kapitału przemysł elektromaszynowy, wytwarzający obecnie prawie połowę wartości produkcji przemysłowej. Jego cechą charakterystyczną jest istnienie wielkich konglomeratów zwanych keiretsu, które wzorując się na przedwojennych zaibatsu, tworzą powiązane ze sobą finansowo i biznesowo przedsiębiorstwa różnych branż, także tych nie związanych z przemysłem przetwórczym. Wśród nich największe znaczenie mają Mitsubishi, Mitsui, Sumitomo Fuji, Dai-Ichi Kangyo oraz Sanwa. Ponadto rozwój nowoczesnego przemysłu japońskiego wspierają tzw. technopolie – ośrodki skupiające placówki naukowo-badawcze i zakłady nowych technologii.
Japonia jest największym producentem i eksporterem samochodów osobowych, w produkcji których światowy sukces odniosły takie firmy jak Toyota, Nissan, Mitsubishi, Honda, Mazda, Suzuki czy Subaru. Równie silną pozycję mają motocykle wielkiej czwórki, w skład której wchodzą Kawasaki, Yamaha oraz Suzuki i Honda. Natomiast pozostały przemysł motoryzacyjny obejmujący produkcję autobusów i ciężarówek jest domeną firm Isuzu, Hino oraz Mitsubishi.
Zaawansowany i przeznaczony na rynek japoński tabor kolejowy, którego symbolem jest superszybki shinkansen, pochodzi głównie z zakładów Kawasaki, Mitsubishi, Nippon-Sharyo i Tokyu Car Corporation. Zdecydowanie słabszą pozycję zajmuje japoński przemysł lotniczy, którego liderami są FHI, Mitsubishi, Kawasaki oraz NAMC. Natomiast od lat Kraj Wschodzącego Słońca dominuje w produkcji statków, skupiając prawie 40% wodowanych rokrocznie jednostek. Przemysł okrętowy na czele z największą stocznią świata w Nagasaki jest reprezentowany przez IHI, Kawasaki, Mitsui oraz Mitsubishi. Z kolei do potentatów przemysłu maszynowego wytwarzającego m.in. maszyny budowlane, rolnicze należą firmy Komatsu, Kubota, Takeuchi czy wszechstronne Mitsubishi.
W latach 70. rozpoczął się dynamiczny rozwój przemysłu wysokiej technologii (elektronicznego i precyzyjnego) wytwarzającego urządzenia optyczne, sprzęt audiowizualny, komputery osobiste, maszyny biurowe oraz roboty. Kraj Kwitnącej Wiśni jest dzisiaj światowym potentatem w produkcji mikroprocesorów oraz innych układów scalonych, kalkulatorów, urządzeń cyfrowych, laserowych i telekomunikacyjnych, elektroniki użytkowej, sprzętu medycznego oraz instrumentów muzycznych. Najlepszym potwierdzeniem wysokiej pozycji Japonii w tej branży jest liczba powszechnie znanych marek, takich firm jak: Sony, Hitachi, Sharp, Nikon, Konica, Toshiba, Sanyo, Matsushita (Panasonic, JVC), Ricoh, Funai, Fujitsu, Minolta, NEC, Olympus, Casio, Citizen, Canon, Epson, Onkyo, Yamaha, Nintendo, Pentax, Kyocera, Seiko, TDK, Kenwood a ostatnio także Honda (robotyka).
Podobnie jak inne wysoko rozwinięte państwa, Japonia posiada wszechstronnie rozwinięty przemysł chemiczny, przede wszystkim zaawansowaną technicznie chemię związków organicznych. Kraj Wschodzącego Słońca należy do czołowych producentów kwasu siarkowego, sody kaustycznej, tworzyw sztucznych, barwników syntetycznych, włókien sztucznych oraz kauczuku syntetycznego. Do największych koncernów tych branż należą: MCC, Sumitomo Chemical, Asahi Kasei, Mitsui Chemicals, Toray Industries, Shin-Etsu Chemical oraz Chisso.Japonia jest także drugim po USA wytwórcą papieru, skupiającym ok. 11% produkcji światowej. Do potentatów przemysłu celulozowego należą: Nippon Unipac, Oji Paper oraz Daio Paper.
Poza tym istotne znaczenie dla gospodarki kraju mają takie gałęzie przemysłu przetwórczego, jak: mineralny, spożywczy czy poligraficzny.
Handel zagraniczny
Zdominowany przez wyroby przemysłu elektromaszynowego i chemicznego japoński eksport był wart w 2006 ponad 590 miliardów dolarów, a do głównych jego odbiorców należą: Stany Zjednoczone (22,9%), Chiny (13,4%), Korea Południowa (7,8%), Tajwan (7,3%) oraz Hongkong (6,1%). Natomiast wynoszący ponad 524 miliardy USD import pochodził głównie z Chin (21%), Stanów Zjednoczonych (12,7%), Arabii Saudyjskiej (5,5%), Zjednoczonych Emiratów Arabskich (4,9%), Australii (4,7%), Korei Południowej (4,7%) oraz Indonezji (4%). Japończycy sprowadzają głównie surowce mineralne, maszyny i urządzenia, paliwa, chemikalia, tekstylia oraz żywność. Co warto zauważyć, do głównych partnerów handlowych Kraju Wschodzącego Słońca należą kraje leżące w basenie Oceanu Spokojnego.
Komunikacja
W Japonii każdy rodzaj transportu jest doskonale zorganizowany. Kraj przecina gęsta sieć linii kolejowych, dróg i autostrad, a każdy region posiada dogodne połączenia lotnicze i morskie. Mimo wzmożonej aktywności sejsmicznej, wyspiarsko-górzysty charakter terytorium zmusza Japończyków do budowania częstokroć bardzo skomplikowanych technicznie, a zarazem niezwykle wyrafinowanych konstrukcji takich jak tunele czy mosty. W 1988 oddano do użytku najdłuższy na świecie podmorski tunel kolejowy Seikan, którego długość wynosi prawie 54 km. Natomiast w latach 2002–2007 najdłuższym lądowym tunelem na kuli ziemskiej był liczący 26 km tunel Iwate-Ichinohe. Imponujące pod względem wielkości i długości są również japońskie mosty. Liczący 3,9 km Akashi Kaikyo, jest od 1998 najdłuższym wiszącym mostem świata. Poza tym do największych przepraw globu zaliczają się: Wielki Most Seto (system mostów o dł. 12,2 km), Ōnaruto (1,6 km), czy Kurushima-Kaikyō (1,5 km). Zatokę Tokijską przecina z kolei licząca 15 km przeprawa Tokyo Wan Aqua-Line, na którą składa się 9,5 km tunel oraz 4,4-kilometrowy most. Brak wolnej przestrzeni skłania do zasypywania morza i tworzenia sztucznych wysp, na których powstały m.in. porty lotnicze w Osace, Nagoi czy Kobe.
Transport
Kraj Wschodzącego Słońca posiada doskonale utrzymaną, liczącą 1 196 999 km długości (5. miejsce na świecie, po USA, Indiach, Chinach i Brazylii) sieć dróg kołowych, których gęstość jest największa na świecie i wynosi 316,8 km/100 km². Szybki rozwój motoryzacji przyczynił się do rozbudowy systemu autostrad, łączących wszystkie większe miasta, a których długość wynosi 6114 km. Transport samochodowy odgrywa zasadniczą rolę w przewozach pasażerów oraz ładunków na terenie Japonii. Natomiast wynosząca 375 liczba samochodów osobowych przypadająca na 1000 mieszkańców jest stosunkowo niska w porównaniu z innymi krajami wysokorozwiniętymi. W Japonii obowiązuje ruch lewostronny.
Pierwsza japońska linia kolejowa łącząca Tokio z Jokohamą została uruchomiona w 1872. Na początku XX w. zelektryfikowano pierwsze linie w stołecznym węźle kolejowym, a przed wybuchem II wojny światowej oddano do użytku pierwsze odcinki metra w Tokio i Osace. Obecnie Kraj Kwitnącej Wiśni posiada najnowocześniejszy oraz najbardziej wszechstronnie rozwinięty transport kolejowy na kuli ziemskiej, a długość linii kolejowych przekracza 23 000 km (w 2006 wynosiła 23 474 km) i wciąż rośnie. Gęstość linii kolejowych wynosi 6,21 km/100 km². W żadnym innym kraju, koleją, metrem czy tramwajem nie podróżuje i dojeżdża do pracy tyle osób co w Japonii. Dumą Japończyków jest osiągający prędkość 300 km/h Shinkansen, którego pierwsza linia połączyła w 1964 Tokio z Osaką. Wynosząca obecnie 1850 km i nadal rozbudowywana sieć tej szybkiej kolei, poruszającej się po szerszych niźli pozostałe torach, jest w pełni zelektryfikowana i zautomatyzowana. Cztery największe wyspy archipelagu posiadają połączenia kolejowe, na których głównym przewoźnikiem jest grupa JR. Tokio, Jokohama, Osaka, Nagoja, Sapporo, Kōbe, Kioto, Fukuoka, a także Sendai posiadają metro. Ponadto komunikację podmiejską uzupełniają inne systemy, takie jak napowietrzna kolej jednoszynowa oraz tramwaje.
Kraj Kwitnącej Wiśni posiada doskonale rozwinięty transport lotniczy, który z uwagi na wyspiarski charakter kraju, ma zasadnicze znaczenie w międzynarodowym ruchu pasażerskim. Po Stanach Zjednoczonych Japonia jest drugim krajem na świecie o największych przewozach ładunków i osób. Główne międzynarodowe porty lotnicze to: Międzynarodowy port lotniczy Narita obsługujący aglomerację Tokio, Port lotniczy Kansai w Osace oraz Chūbu w Nagoi. Jednak największym japońskim oraz czwartym największym na świecie jest port lotniczy Haneda w Tokio, który swą wysoką pozycję utrzymuje pomimo tego, że obsługuje jedynie loty krajowe. Do głównych japońskich przewoźników lotniczych należą Japan Airlines (JAL) oraz All Nippon Airways (ANA), ponadto w przewozach krajowych istotne znaczenie odgrywają linie lotnicze Skymark Airlines czy Skynet Asia Airways.
Licząca 702 statki o łącznym tonażu 12 680 544 DWT flota handlowa Japonii należy do największych na świecie, a wśród państw wysoko rozwiniętych ustępuje tylkoNorwegii. Flota składa się z: 160 tankowców, 157 promów, 136 masowców, 53 gazowców, 52 RORO, 29 drobnicowców, 23 chemikaliowców, 16 liniowców, 13 kontenerowców, 4 chłodnicowców i 59 statków innego rodzaju. Z racji wyspiarskiego położenia transport morski wykonuje największą pracę w przewozach towarów zarówno eksportowanych jak i importowanych. Natomiast do głównych szlaków żeglugowych świata zaliczają się te, które łączą Kraj Wschodzącego Słońca ze Stanami Zjednoczonymi, Australią, Europą oraz Zatoką Perską. Do największych japońskich portów morskich należą: Nagoja, Chiba, Jokohama, Kitakiusiu,Osaka, Tokyo i Kobe. Z kolei najważniejsi japońscy armatorzy to: Mitsui O.S.K. Lines, K Line oraz Nippon Yusen (NYK Line).
Łączność i media
Pierwszy japoński znaczek pocztowy znany jako Dragon mon, ukazał się 20 kwietnia 1871. Tego samego roku swą działalność rozpoczęła państwowa poczta, do czasu powstania której dostarczaniem korespondencji oraz przesyłek na terenie Japonii zajmowali się prywatni kurierzy, a od 1859 również poczty zachodnie, które używały własnych znaczków. W 2003 w miejsce dotychczasowej Agencji Usług Pocztowych – Yusei Jigyocho zostało powołane Japan Post (Nippon Yusei Kosha); państwowe przedsiębiorstwo, które jest największym pracodawcą w Japonii. Mający ulec prywatyzacji pocztowy usługodawca posiada 24,700 placówek na terenie kraju, a oprócz typowych usług kurierskich oferuje także ubezpieczenia na życie oraz jest największą na świecie pocztową kasą oszczędności. Dla japońskiej łączności rok 1871 był ważny także z powodu telegrafu, który połączył Kraj Kwitnącej Wiśni z Europą. Obecnie Japonia szczyci się najlepiej rozwiniętym systemem telekomunikacyjnym na świecie. W 2002 liczba abonentów telefonii stacjonarnej wynosiła 71,1 mln, a głównymi jej operatorami są giganci japońskiej telekomunikacji: NTT Group oraz KDDI. W 1979 powstaje w Japonii pierwsza na świecie sieć telefonii komórkowej, która w 2004 liczyła 91,5 mln użytkowników będących klientami takich operatorów jak, NTT DoCoMo, au czy SoftBank Mobile. W 2005 internet liczył 86,3 mln abonentów oraz ponad 350 dostawców usług internetowych, spośród których największe znaczenie mają NTT, KDDI oraz Vic Tokai. Rolę jaką odgrywa w tym kraju internet najlepiej obrazuje 2channel – największe na świecie forum internetowe.
W przełomowym także dla mass mediów 1871 r. ukazała się pierwsza japońska gazeta, a był nią dziennik Yokohama Mainichi Shimbun (1871–1940), który zawierał tylko dwie strony. Obecnie największe znaczenie mają tytuły ogólnokrajowe (wydawane także w języku angielskim): Yomiuri Shimbun (1874), liberalny Asahi Shimbun (1879), Mainichi Shimbun (1873), oraz (tylko po japońsku): biznesowy Nihon Keizai Shimbun (1876) oraz konserwatywny Sankei Shimbun (1933). Do cudzoziemców skierowany jest angielskojęzyczny Japan Times (1897). Przypada na nie mniej więcej połowa dziennego nakładu wynoszącego obecnie ponad 50 mln egzemplarzy, w tym również ponad 5 mln sportowych.
Interesujące jest to, iż w zaawansowanej technicznie Japonii tutejsze gazety cieszą się niezachwianą popularnością i mają najwyższe nakłady na świecie. Ponadto ukazuje się wiele, bo ponad 3000 tytułów regionalnych oraz czasopism, wydawanych przez 1200 kompanii prasowych. Dwie największe agencje prasowe to powstałe w 1945 Kyodo News oraz Jiji Press. W 1970 zniesiono cenzurę prasy, która ujawnia odtąd liczne afery korupcyjne władz.
Od 1925 w Kraju Wschodzącego Słońca działa radio; w 1951 pojawiła się telewizja, która od 1960 jest dostępna w kolorze, a od 1969 działa również telewizja kablowa. Obecnie prawie każde gospodarstwo domowe posiada telewizor i radio, na które przypada odpowiednio 90 oraz 120 mln abonentów. Głównym nadawcą medialnym jest założona w 1926 niekomercyjna korporacja publiczna NHK (Nippon Hoso Kyokai), która posiada kilka kanałów radiowych i telewizyjnych, a utrzymuje się z wydawanych przez siebie licencji. Spośród prawie 130 komercyjnych stacji telewizyjnych największe znaczenie mają Nippon TV, TV Asahi, TBS oraz Fuji TV, a wśród prywatnych rozgłośni radiowych dominują JRN, NRN oraz JFN.
Oświata i edukacja
Początki japońskiej oświaty sięgają czasów feudalnych, kiedy to w okresie Edo szogunat Tokugawa rozpoczął politykę powszechnej edukacji. Powstały wtedy dwa rodzaje szkół: hankō (dosł. szkoła w hanie), czyli szkoły w obrębie posiadłości księcia feudalnego, w których uczyły się dzieci z rodzin arystokratycznych oraz terakoya (dosł. budynek przy swiątyni), czyli szkoły przyświątynne dla mieszczan i dla chłopów, gdzie mnisi buddyjscy, a także przedstawiciele klasy wojowników uczyli dzieci pisania, czytania oraz arytmetyki. Przyswajane w okresie Meiji zachodnie wzorce miały wpływ także na edukację, efektem czego był wprowadzony w 1872 r. nowy, ogólnokrajowy system oświaty składający się z państwowych szkół podstawowych i średnich. Od 1886 r. istnieje obowiązkowa szkoła, w której nauka początkowo trwała 3 lub 4, a od 1908 r. 6 lat. Po II wojnie światowej trwający 9 lat obowiązek nauki w koedukacyjnych szkołach, obejmuje wszystkie dzieci w wieku 6–15 lat. Na obecny pięciostopniowy system nauczania składają się: nieobowiązkowe przedszkole dla dzieci w wieku 3–6 lat, 6-letnia szkoła podstawowa (shôgakkô), 3-letnia szkoła średnia niższego stopnia (chugakkô) oraz nieobowiązkowa 3-letnia szkoła średnia wyższego stopnia (kôkô), przy czym te ogólnokształcące skupiają ok. 75% uczniów, a pozostała ich część uczęszcza do średnich szkół zawodowych. Nieomal połowa absolwentów szkół średnich wyższego stopia kontunuuje trwającą zazwyczaj 4, bądź 5 lat naukę na wyższej uczelni (daigaku), tj. uniwersytecie lub kolegium. Ponadto istnieją specjalne szkoły dla niewidomych, niesłyszących czy niepełnosprawnych umysłowo.
Japoński system oświaty jest w znacznym stopniu oparty na szkołach i uczelniach prywatnych, do których w latach 90. uczęszczało 80% dzieci w wieku przedszkolnym, 30% uczniów szkół średnich wyższego stopnia oraz prawie 3/4 studentów wyższych uczelni.
Wstęp do większości szkół średnich oraz na uczelnie wyższe poprzedza rekrutacja w postaci mającego charakter testowy – egzaminu wstępnego, którego wysoki poziom trudności skłania wielu uczniów do uczęszczania na dodatkowe zajęcia i korepetycje w specjalnych niepublicznych szkołach przygotowawczych, zwanych juku bądź yobiko.
W Kraju Kwitnącej Wiśni nie istnieje ogólnonarodowy, sztywny program nauczania, a jedynie ramowy w oparciu o który każda szkoła opracowuje swój własny. Tygodniowy rozkład zajęć w szkole średniej niższego szczebla obejmuje takie przedmioty jak: etyka, język japoński, język angielski, nauka o społeczeństwie, matematyka, nauki przyrodnicze, muzyka, sztuki piękne, wychowanie fizyczne oraz gospodarstwo domowe i prowadzenie domu.
Japoński rok szkolny rozpoczyna się w kwietniu, a kończy w marcu. W międzyczasie uczniom przysługują kilkutygodniowe wakacje letnie, dwutygodniowe ferie zimowe, a także trwająca dwa tygodnie przerwa między starym, a nowym rokiem szkolnym. Jeszcze do niedawna obowiązywał 6-dniowy rozkład zajęć, lecz od 2002 r. wszystkie soboty są wolne. Lekcje trwają od 8.30 do ok. 15.30, a przerwa obiadowa między 12.30, a 13.25. Typowa klasa w szkole podstawowej i średniej liczy nawet do 40 uczniów podzielonych na grupy.
Tak jak w wielu innych wysoko rozwiniętych państwach świata, także w Kraju Wschodzącego Słońca szkoły są nowoczesne, a przy tym bardzo dobrze wyposażone w niezbędny sprzęt i pomoce naukowe oferując przy tym bogatą ofertę spędzania czasu poza godzinami lekcyjnymi. Stąd też wielu uczniów uczęszcza na zajęcia związane ze sportem lub innymi zainteresowaniami. Uczniowie szkół średnich zobowiązani są nosić tradycyjny mundurek szkolny zwany gaku-ran.
W Japonii funkcjonuje ponad 270 uczelni wyższych, spośród których można wyróżnić te najbardziej prestiżowe i uznane. Największą wszechnicą jest założony w 1877 Uniwersytet Tokijski, potocznie zwany Todai, który jest jednym z 7 założonych jeszcze przed II wojną światową tzw. imperialnych, a obecnie narodowych uniwersytetów; najbardziej szacownych uczelni państwowych. Pozostałe z nich to: Hokkaido, Tohoku, Nagoja, Kioto, Osakijski oraz Kiusiu.Natomiast spośród uczelni niepublicznych prym wiodą tokijskie uniwersytety: Waseda; najstarszy w Japonii i Azji, bo założony w 1858 Keio oraz założony przez jezuitów Sofia.
Ochrona zdrowia
Od zakończenia II wojny światowej japoński system opieki zdrowotnej ma charakter powszechnego, uniwersalnego świadczenia obejmującego wszystkich obywateli kraju. Fundusze z obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego pochodzą ze składek, które stanowią 56% wszystkich środków przeznaczanych na finansowanie służby zdrowia, kolejne 25% to rządowe subwencje z podatków, 7% subwencje władz lokalnych, a 12% wydatków pokrywane jest z bezpośredniego udziału pacjenta w kosztach leczenia czy terapii. W 1985 r. nastąpiła restrukturyzacja szpitali. Obecnie w Kraju Kwitnącej Wiśni funkcjonują trzy podstawowe typy placówek opieki zdrowotnej, są to: szpitale, kliniki (odpowiednik poradni ogólnej lub specjalistycznej z niewielką liczbą łóżek, w której pobyt trwa nie więcej niż dwie doby) i zakłady położnicze.
Z ponad 150 tysięcy działających placówek, tylko zaledwie 10 tysięcy stanowią szpitale. Ponadto w japońskim systemie zdrowotnym istnieje wyraźna dominacja sektora prywatnego, kontrolującego ponad 80% szpitali oraz 70% wszystkich łóżek, których liczba przypadająca na 1000 mieszkańców wynosi 16,5 i jest jednym z najwyższych wskaźników spośród państw wysokorozwiniętych; dwukrotnie przewyższając średnią OECD.
W służbie zdrowia jest zatrudnionych ok. 2 milionów osób, z czego 200 tysięcy stanowią lekarze, których większość tj. 61,5% pracuje w szpitalach prywatnych, 26,6% w uniwersyteckich, a 11,8% w klinikach. W 1998 r. na 1000 meszkańców przypadało 1,9 lekarzy i 7,8 pielęgniarek.
Niezwykle nowoczesna japońska służba zdrowia zajmuje pierwsze miejsce na świecie pod względem nasycenia zaawansowanymi technologiami medycznymi, w znaczny sposób dystansując inne państwa uprzemysłowione.
Przestępczość
Kraj Wschodzącego Słońca budzi zazdrość z powodu niskiego wskaźnika przestępczości, a jedną z największych zalet Japończyków jest uczciwość i szacunek dla prawa.
Ulice japońskich miast należą do najbezpieczniejszych w świecie, w tym również w nocy. Morderstwa i rozboje są rzadkością, co zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Aczkolwiek od pewnego czasu wzrasta liczba przestępstw urzędniczych, bandyckich napadów i wykroczeń popełnianych przez młodocianych. Gwałty, choć stosunkowo rzadkie, najprawdopodobniej nie są zazwyczaj zgłaszane.
Natomiast uważający się za spadkobierców samurajów yakuza, to członkowie tradycyjnych, zhierarchizowanych japońskich grup przestępczych, które o ironio stanowią największą na świecie przestępczość zorganizowaną. Apogeum ich działalności przypadło na pierwszą połowę lat 60. XX wieku, kiedy prawie 5120 różnych grup skupiało w swych szeregach ponad 184 000 mafiosów. Obecnie szacunkowo funkcjonuje ponad 3300 gangów skupiających niemal 100 000 członków. Do największych przestępczych rodów należą: Yamaguchi-gumi z Kobe, Sumiyoshi-rengo z Osaki oraz Inagawa-kai z Tokio i Jokohamy. Tradycyjne obszary działalności yakuzy to: nielegalny hazard,wymuszenia, fałszerstwa, oszustwa, handel narkotykowy, przemyt broni, manipulowanie wyścigów motocyklowych i konnych, kontrola życia nocnego – kluby, dyskoteki, prostytucja. Ponadto specjalizują się również w przestępczości gospodarczej, obejmującej budownictwo, operacje finansowe, obrót nieruchomościami i gruntami.
20 marca 1995 r. założona przez Shōkō Asaharę religijna sekta Aum Shinrikyo dokonała najokrutniejszego aktu terrorystycznego w historii Japonii, którym był atak na tokijskie metro. W wyniku rozpylenia gazu bojowego o nazwie sarin śmierć poniosło 12 osób, a ponad 5000 zostało zatrutych.
W Kraju Kwitnącej Wiśni struktura organizacyjna policji wyróżnia dwa szczeble: państwowy i prefekturalny. Rząd Japonii sprawuje cywilną kontrolę owych służb poprzez Państwową Komisję ds. Bezpieczeństwa Publicznego (NPSC, Kokka Koan Iinkai), której z kolei podlega Agencja Policji Państwowej (NPA, Keisatsu-cho). Posiadającej osiem biur regionalnych NPA przewodzi wyznaczony przez NPSC i mianowany przez premiera komisarz generalny.
Cechą charakterystyczną japońskiej policji jest istnienie systemu składającego się z ok. 15 000 niewielkich posterunków ulicznych zwanych kōban (jap. 交番?) oraz wiejskich chūzaisho (jap. 駐在所?), w których może pracować na raz do czterech policjantów, a co poniekąd wyjaśnia przyczyny niskiej przestępczości. Ponadto w ten sposób zapewniony jest bezpośredni kontakt stróżów prawa z obywatelami, których odwiedzają dwa razy w ciągu roku i pytają o codzienne problemy oraz prowadzą bazy danych dotyczące mieszkańców podległego im rewiru. Zazwyczaj funkcjonariusze ci zajmują się patrolowaniem ulic, prewencją w szkołach czy monitorowaniem ruchu drogowego.
47 komend prefekturalnych zatrudnia 250 000 osób, z czego policjantów jest 220 000. Policja państwowaliczy 7600 osób, z czego 1200 to oficerowie, a 900 strażnicy cesarscy.
Specjalną formacją policji japońskiej jest licząca 300 antyterrorystów Specjalna Grupa Szturmowa (SAT, Tokushu Kyushu Butai), która powstała w 1996, a do rutynowych jej zadań należy ochrona lotnisk i budynków rządowych.
Policja japońska posiada blisko 26 000 pojazdów, w tym 5000 radiowozów, 3000 motocykli, 5000 pojazdów nieoznakowanych, 2500 wozów transportowych, 200łodzi i 80 helikopterów.
Nauka i technika
Restauracja władzy cesarskiej w połowie XIX w. zapoczątkowała okres wzmożonej modernizacji oraz industrializacji, które nie byłyby możliwe bez poznania i przyjęcia zachodnich osiągnięć w nauce i technice. One też były jednymi z głównych czynników urastającego do rozmiarów legendy cudu gospodarczego z lat 60. i 70. XX w., odkąd to Kraj Kwitnącej Wiśni zaczął szturmować świat zaawansowanymi technicznie wyrobami przemysłu elektronicznego czy motoryzacyjnego. Obecnie, aby móc sprostać coraz liczniejszej konkurencji ze strony nowych "tygrysów" gospodarczych rola nauki wydaje się być tym większa im bardziej ekonomiczny sukces oparty jest na wiedzy, innowacyjności oraz nowoczesnej myśli technicznej. Ponadto w coraz to większym stopniu i jak nigdy dotąd wywierają przemożny, choć nie zawsze korzystny wpływ na jakość życia ludzi oraz stan środowiska naturalnego, a czego współczesna Japonia jest jednym z, o ile nie najlepszym przykładem.
Będący podstawą powojennego cudu gospodarczego intensywny rozwój rozmaitych gałęzi przemysłu wymagał kooperacji z placówkami naukowo-badawczymi, z których najbardziej zaawansowane i rozwinięte są te określane mianem technopolii. Owa współpraca i wzajemna zależność przyczyniły się do tego, że Kraj Wschodząego Słońca jest jednym z wiodących państw prowadzących badania i rozwijających technologie, dysponując przy tym trzecim po USA i UE największym na świecie budżetem w wysokości 130 miliardów dolarów oraz posiadając kadrę liczącą ok. 677 000 naukowców i pracowników naukowych. Szeroko zakrojony rozwój istnieje przede wszystkim w dziedzinach nauk przyrodniczych oraz technicznych, gdzie pole intensywnej działalności naukowej obejmuje m.in. najbardziej zaawansowane dyscypliny, takie jak: elektronika, telekomunikacja, informatyka, chemia, medycyna, genetyka, a ostatnio również nanotechnologia, biotechnologia czy cybernetyka. Japonia od lat dominuje w robotyce skupiając ponad połowę robotów przemysłowych świata. Jednym z palących problemów współczesności jest stale zwiększający się popyt na energię, co przy wciąż zmniejszających się rezerwach surowców skłania pozbawiony ich Kraj Kwitnącej Wiśni do poszukiwania alternatywnych jej źródeł.
Dlatego m.in., zainicjowano w 1954 roku japoński program badań nuklearnych. W 1963 roku zaczął pracę pierwszy doświadczalny, a trzy lata potem komercyjny reaktor jądrowy. W 2004 roku pracowały 54 reaktory o łącznej mocy 45521 MW. Ponadto Japonia uczestniczy w międzynarodowym programie ITER, mającym na celu zbadanie możliwości produkowania na wielką skalę energii w wyniku fuzji jądrowej. Nie mniej intensywnie rozwija się astronautyka, której początki sięgają 1955 roku. Od tego czasu Japończycy zbudowali rakiety, za pomocą których wyprowadzili w przestrzeń kosmiczną szereg satelitów i sond. Powstała w 2003 w wyniku reorganizacji Japońska Agencja Kosmiczna (JAXA) jest na etapie realizacji kilku projektów, takich jak będący częścią MSK Japoński Moduł Eksperymentalny – Kibō, czy też powstająca we współpracy z koncernami lotniczymi GX – pierwsza na świecie rakieta z napędem wykorzystującym LNG. Ponadto japoński program kosmiczny planuje załogowe misje na Księżyc, których ukoronowaniem ma być założenie załogowej bazy do roku ok. 2030. Kraj Kwitnącej Wiśni użytkuje dwa zlokalizowane nieopadal Kiusiu kosmodromy, a są to: Tanegashima oraz Uchinoura.
Z uwagi na specyficzne położenie oraz niezwykle trudne warunki geograficzne szczególnie dobrze rozwinęły się dziedziny nauk o Ziemi, a więc geologia, geofizyka czy też oceanologia. Związane z tym są również badania polarne, których pionierem w Japonii był Nobu Shirase (1867–1946). W 1957 r. na Antarktydzie rozpoczęła swą działalność pierwsza japońska stacja polarna – Syowa (Shōwa), a pozostałe to Mizuho, Asuka oraz Dome Fuji.
Ponadto geografia i związane z nią tragiczne doświadczenia uczyniły Kraj Wschodzącego Słońca jednym z przodujących w dziedzinie inżynierii budowlanej. Dobrym przykładem są tutaj tochi zosei, a więc jakże potrzebne ziemie, wydzierane od wieków morzu.
Po II wojnie światowej japońscy uczeni zyskali światowe uznanie. Są wśród nich laureaci Nagrody Nobla, a więc Hideki Yukawa, Shinichiro Tomonaga, Leo Esaki, Masatoshi Koshiba, Yoichiro Nambu, Makoto Kobayashi, Toshihide Masukawa, (także pisownia Maskawa), w dziedzinie fizyki; Kenichi Fukui, Hideki Shirakawa, Ryoji Noyori, Koichi Tanaka, Osamu Shimomura w dziedzinie chemii oraz Susumu Tonegawa w dziedzinie fizjologii i medycyny. Należy wymienić także zdobywców Medalu Fieldsa, najbardziej prestiżowej nagrody przyznawanej w dziedzinie matematyki, a są to: Kunihiko Kodaira, Heisuke Hironaka i Shigefumi Mori.
Kultura i sztuka
Na kulturę Japonii zasadniczy wpływ wywarła wielka cywilizacja chińska, jak również położona bliżej Korea. W Państwie Środka narodziły się charakterystyczne dla Japonii dziedziny sztuki, takie jak origami, suiseki, czy pielęgnowanie drzewek bonsai. To stamtąd też w XIII wieku dotarł do Kraju Kwitnącej Wiśni buddyzm zen, będący inspiracją dla rozwoju nowych nurtów i form w malarstwie, kaligrafii czy poezji. Niemniej jednak już znacznie wcześniej japońscy mistrzowie odeszli od wiernego naśladowania chińskich wzorów, z ich przywiązaniem do symetrii. Stąd też w sztukach plastycznych główny plan znajduje się poza środkiem dzieła, a w mowie, słowie pisanym oraz w sztuce w ogóle domysł często przeważa nad jednoznacznością.
Wraz z zen do Kraju Wschodzącego Słońca dotarł również rytuał picia herbaty, który przekształcił się następnie w ceremonię o dużych walorach estetycznych i filozoficznych. To za jej sprawą narodziły się nowe charakterystyczne dziedziny oraz formy sztuki, takie jak ikebana – sposób układania kwiatów, czy poezja haiku. Ceremonia parzenia herbaty wywarła też istotny wpływ na wygląd wnętrza japońskiego domu oraz styl ogrodów, z których najsłynniejsze to karesansui – pełne surowości i prostoty kamienne ogrody zen, obrazujące wodę i góry, odzwierciedlające tym samym filozoficzne idee. W końcu też chanoyu, a więc "droga herbaty" i współgrające ze sobą różne formy sztuki reprezentują tak charakterystyczne dla estetyki japońskiej pojęcia, jak wabi (piękno ubóstwa) i sabi (patyny czasu), które razem z kryteriami shibui, a więc "spokojnej wytworności" składają się na najważniejszą zasadę japońskiego smaku, zgodnie z którą mniej znaczy więcej.
Kuchnia
W Kraju Kwitnącej Wiśni jedzenie oraz jego przygotowanie jest niemal rytuałem, a spożywanie posiłków poza domem należy do największych przyjemności czasu wolnego. Trzeba jednak przy tym zaznaczyć, że w przygotowanie z pozoru prostych potraw tradycyjnej japońskiej kuchni wkłada się wiele serca i pracy. To za ich sprawą jedzenie jest również ucztą dla oczu, gdyż ogromną wagę przywiązuje się do świeżości produktów, sposobu ułożenia, a także koloru potraw. Podstawą tej kuchni jest ryż, którego znaczenie jest tak wielkie, że słowo gohan, a więc gotowany ryż znaczy tyle samo co posiłek.
Pod wpływem buddyzmu od X do niemal końca XIX wieku obowiązywał zakaz spożywania mięsa, stąd też kwintesencję tutejszych dań stanowią przyrządzane na wszelkie możliwe sposoby ryby i owoce morza. Z ich udziałem, często w surowej postaci powstają tak charakterystyczne potrawy jak: sushi, sashimi, czy mająca portugalskie pochodzenie tempura. Do kulinarnych rarytasów zalicza się rybę fugu. Niektóre jej organy wewnętrzne są silnie toksyczne. Do codziennego menu zalicza się zupę miso, a więc sojowy wywar z dodatkami, którymi mogą być owoce morza czy też inna sojowa specjalność – twaróg tofu. Równie dużą popularnością wśród Japończyków cieszą się makarony: gruby udon, cienki somen, ramen (wszystkie z mąki pszennej) i soba (z gryczanej).
Ważną część japońskiej diety oraz istotny składnik potraw stanowią warzywa, w tym tak osobliwe jak fuki, a także grzyby shiitake oraz morskie wodorosty i glony, z których powstaje będący podstawą wielu zup bulion dashi.
Jako przypraw używa się w japońskiej kuchni m.in: sosu sojowego shōyu, ostrego chrzanu o zielonym kolorze wasabi, czy octu ryżowego su. Spośród dań mięsnych popularne są yakitori, tonkatsu oraz sukiyaki. Do posiłków pita jest przeważnie o-cha, czyli zielona herbata lub jej odmiany sencha, czy też genmaicha. Wytwarzana z ryżu sake to najsłynniejszy japoński napój alkoholowy, który podawany jest także na ciepło. Jednak podobnie jak gdzie indziej na świecie, także w Japonii największym wzięciem cieszy się piwo, które pojawiło się tutaj w XIX w.
Wśród japońskich browarów prym wiodą: Asahi, Kirin, Ebisu oraz Sapporo. Japończycy nie gardzą również whisky, którą wytwarza m.in. gorzelnia Suntory. Wytwarza się także wino, a najbardziej polecane jest białe z prefektury Yamanashi. Z kolei coraz większą popularność zdobywa shochu – rodzaj taniego destylowanego alkoholu zbożowego.
Festiwale i święta
Liczone w setkach; odbywające się rokrocznie barwne matsuri, a więc tradycyjne święta, festyny i festiwale są dla biorących w nich liczny i aktywny udział Japończyków "solą" Kraju Kwitnącej Wiśni. W czasie ich trwania można w najlepszy sposób poznać wielosetletnią, bogatą kulturę, a także zwyczaje Japonii oraz jej regionów czy też miejscowości. Owym uroczystościom będącym istotnymi wydarzeniami w życiu każdej społeczności towarzyszą religijne obrzędy, kuchnia, tradycyjne rzemiosło i sztuka, stroje, muzyka, śpiew i tańce, które składają się na narodową tożsamość Japończyków ukształtowaną na długo jeszcze przed przybyciem pierwszych Europejczyków.
Liczne są festiwale, festyny i ceremonie związane z shintō, poświęcone opiekuńczym bóstwom kami. Ich charakterystycznym elementem są m.in. procesje z obnoszonymi przez dzięsiątki ludzi pięknie zdobionymi, często ogromnymi i ważącymi kilka ton palankinami mikoshi, które są pojazdami bogów. W wielu paradach uczestnicy są przebrani za postacie historyczene, gejsze, samurajów. Odtwarzają dawne obyczaje i obrzędy.
Do ważniejszych, ogólnokrajowych festiwali i świąt zaliczyć trzeba m.in.: Seijin-no-hi – Dzień Pełnoletności, będący jednocześnie narodowym świętem; Hina-Matsuri – Święto Lalek, zwane także Świętem Dziewczynek lub Świętem Brzoskwiń; Hanami – zwyczaj oglądania kwitnących wiśni (sakury), o charakterze pikniku; Hana-Matsuri – rocznica narodzin Buddy; Obon – Święto Zmarłych, zwane także Uroczystością Latarni; Shichi-go-san – święto dzieci w wieku siedmiu, pięciu i trzech lat.
Wśród najsłynniejszych matsuri są również te mające zasięg regionalny. W Kantō wyróżniają się: tokijskie Sanja Matsuri – buddyjskie święto ku czci rybaków, którzy wyłowili posąg Arakura kannon oraz szintoistyczne Tori-no-Ichi – Koguci Targ, a także Kamakura-Matsuri – święto samurajów w Kamakurze. Hokkaido słynie z odbywającego się w Sapporo Yuki-Matsuri – Święta Śniegu. W Tōhoku wyróżniają się: odbywający się w Aomori Nebuta – pochód olbrzymich, pięknie malowanych i zdobionych latarnii oraz Kanto-Matsuri – pochód mężczyzn z latarniami uczepionymi do wielkich bambusowych tyczek w mieście Akita. W regionie Chūbu mają miejsce m.in. Tagata Honen-Matsuri – falliczne Święto Obfitych Zbiorów nieopodal Inuyamy oraz Takayama-Matsuri – szintoistyczny pochód wspaniale ozdobionych platform yatai w Takayamie. Stanowiący kwintesencję Japonii region Kansai najbardziej obfituje w barwne festiwale i święta, spośród których najsłynniejsze to: odbywające się w Narze Montoro – Festiwal Zapalenia Latarń oraz Omizutori – buddyjski Festiwal Czerpania Wody, a także mające miejsce w Kioto Aoi-Matsuri – szintoistyczny Festiwal Malwy; Mifune-Matsuri – Festiwal Łodzi z udziałem cesarza i jego dworu oraz Gion-Matsuri – buddyjski festiwal upamiętniający odejście epidemii dżumy w IX w. W regionie Chūgoku odbywa się Eyo w Okayamie, będący najsłynniejszym w Japonii Hadaka Matsuri, czyli tzw. "nagim" festiwalem. W Hiroszimie ma miejsce pełne zadumy Święto Pokoju dla upamiętnienia ofiar bomby atomowej.
Region Sikoku to przede wszystkim Awa odori, a więc festiwal tradycyjnych tańców z wyspy Awaji. Wreszcie Kiusiu, gdzie mają miejsce m.in.: Hakata Gion Yamakasa – parada, a właściwie wyścig olbrzymich platform na kołach ulicami Fukuoki oraz O-Kunchi w Nagasaki, festiwal z licznymi wpływami chińskimi, takimi jak tańce smoka.
Ze względu na występowanie kilku dni świątecznych, następujących bezpośrednio po sobie, okres na przełomie kwietnia i maja jest nazywany w Japonii „złotym tygodniem”. Używa się zarówno nazwy angielskiej „Golden Week” (w skrócie GW), jak i japońskich: ōgon-shūkan (jap. 黄金週間?), ōgata-renkyū (jap. 大型連休?).
W ostatnich latach władze Japonii, porządkując układ dni świątecznych, wprowadziły „system szczęśliwego poniedziałku” czyli Happy Monday System (jap. ハッピーマンデー制度 Happī Mandē Seido?) polegający na przesunięciu niektórych świąt narodowych na poniedziałki, tworząc trzydniowe weekendy. Wprowadzono także wolne dni pomiędzy świętami. Nazywają się one kokumin-no kyūjitsu (jap. 国民の休日?), czyli „święta obywatelskie”. Tak będzie np. 22 września 2009 r. W przeszłości Japończycy wykorzystywali takie okazje na urlopy, biorąc dni wolne pomiędzy świętami. „Skaczące” święta nazywano tobi’ishi-renkyū (jap. 飛び石連休?) od skojarzenia z kamieniami do przeskoczenia płytkiej rzeki lub ułożonych w japońskim ogrodzie.
| Data | Nazwa polska | Nazwa japońska |
|---|---|---|
| 1 stycznia | Dzień Nowego Roku | Ganjitsu (jap. 元日?), także O-shōgatsu (jap. お正月?) w znaczeniu samego Dnia Nowego Roku, jak i świątecznego okresu noworocznego |
| drugi poniedziałek stycznia | Święto Pełnoletności (ukończenie 20 lat) | Seijin no Hi (jap. 成人の日?) |
| 11 lutego | Dzień Pamięci Założenia Państwa (w 660 r.p.n.e.) | Kenkoku Kinen no Hi (jap. 建国記念の日?) |
| 20 lub 21 marca | Wiosenne Zrównanie Dnia z Nocą | Shunbun no Hi (jap. 春分の日?) |
| 29 kwietnia | Dzień Ery Shōwa | Shōwa no Hi (jap. 昭和の日?) |
| 3 maja | Dzień Konstytucji | Kenpō Kinenbi (jap. 憲法記念日?) |
| 4 maja | Dzień Zieleni | Midori no Hi (jap. 緑の日?); formalny zapis kaną: みどりの日 |
| 5 maja | Dzień Dziecka | Kodomo no Hi (jap. 子供の日?); formalny zapis kaną: こどもの日 |
| trzeci poniedziałek lipca | Dzień Morza | Umi no Hi (jap. 海の日?) |
| trzeci poniedziałek września | Dzień Szacunku dla Starszych | Keirō no Hi (jap. 敬老の日?) |
| 22 lub 23 września | Jesienne Zrównanie Dnia z Nocą | Shūbun no Hi (秋分の日) |
| drugi poniedziałek października | Dzień Sportu i Zdrowia | Tai'iku no Hi (jap. 体育の日?) |
| 3 listopada | Dzień Kultury | Bunka no Hi (jap. 文化の日?) |
| 23 listopada | Dzień Święta Pracy | Kinrō Kansha no Hi (jap. 勤労感謝の日?) |
| 23 grudnia | Urodziny Cesarza | Tennō Tanjōbi (jap. 天皇誕生日?) |
Toalety w Japonii
W Japonii istnieją dwa rodzaje toalet[4][5]. Toaleta tradycyjna w "stylu japońskim", prosta ubikacja kucana, która nadal jest powszechna, oraz wprowadzana po II wojnie światowej toaleta "zachodniego typu". Ten drugi rodzaj jest ustawicznie modernizowany poprzez łączenie nowoczesnej elektroniki ze współczesnymi stylami muszli i pisuarów. Obecnie szczytem techniki dla urządzeń w "stylu zachodnim" jest połączenie muszli klozetowej z bidetem. Według danych z 2004 r. są one zainstalowane w ponad połowie japońskich gospodarstw domowych[6][7][8]. W Japonii ten typ ubikacji jest popularnie nazywany Washlet (jap. ウォシュレット Woshuretto?), od popularnego modelu firmy Toto Ltd. Posiada on zaawansowane wyposażenie, które jest rzadko spotykane poza Azją. W zależności od modelu, washlet posiada różnorodne funkcje, jak np. m.in.: automatyczne podgrzewanie, podnoszenie i opuszczanie deski sedesowej, suszenie ciepłym powietrzem, samoczynne spłukiwanie.
Sport
Wymagające zwinności, skupienia oraz poświęcenia sztuki walki (jap. bujutsu) przywędrowały do Japonii z Chin wraz z buddyzmem i należą do najbardziej rozpowszechnionych tradycyjnych dyscyplin sportowych. Ich elementarne zasady zostały opracowane przez wędrownych mnichów, którzy z biegiem czasu udoskonalali metody walki w taki sposób, by móc skutecznie stawić opór podczas podróży, kiedy to byli napadani przez rzezimieszków oraz oprychów rozmaitej maści. Stąd również sztuki walki od zawsze kładły nacisk zarówno na dyscyplinę fizyczną, jak i duchową, jakkolwiek w XIX w. wyraźnie wzrosła waga tej drugiej. Spośród nich najstarsze są: kenjutsu, a więc wywodząca się od samurajów umiejętność walki mieczem; mająca średniowieczny rodowód walka wręcz – jujutsu, a także starodawne łucznictwo kyujutsu, którego zasady spisano w okresie Kamakura. Natomiast przyrostek – jutsu oznaczający umiejętność, został zastąpiony w okresie Meiji przez – do (dosł. droga), co znaczy sposób.
Wprowadzone w XIX w. do sportu kendo, czyli walka na bambusowe miecze jest dyscypliną po dziś dzień uprawianą w szkołach i na uczelniach wyższych. Podobnie, choć w mniejszym stopniu rzecz się ma z łucznictwem kyudo, którego zasady ukształtował w ogromnej mierze wyznawany przez samurajów zen. Stworzone na początku XX w. przez Jigoro Kano judo, które łączy w sobie stare sztuki walki, takie jak jujutsu oraz ćwiczenia ducha stało się w niedługim czasie japońskim sportem narodowym, a jego istota sprowadza się do stosowania rozmaitych rzutów i chwytów. Obecnie dżudo jest popularne na całym świecie. Karate, co oznacza dosłownie pustą rękę jest blisko spokrewnione z chińskim wushu. Od XIV w. było ono powszechnie uprawiane na wyspach Nansei (prefektura Okinawa), skąd dotarło do głównych Wysp Japońskich dopiero na początku XX w. Ów kładący większy nacisk na atak niźli obronę sposób walki obejmuje rozmaite ciosy np. dłonią czy stopą. W latach 20. XX w. Morihei Ueshiba wprowadził aikido, które bazuje na starych sztukach walki i kładzie nacisk wyłącznie na obronę poprzez rzuty zręcznie wykorzystujące impet przeciwnika. Ów sposób walki nawiązuje w ruchach do klasycznego tańca japońskiego i w największym stopniu przywiązuje wagę do wartości duchowych. Po zakończeniu II wojny światowej sztuki walki zostały zakazane przez władze okupacyjne, a ponownie zalegalizowane w 1950 r. Uczą ich mistrzowie w szkołach zwanych dojo, a miarą opanowania większości z nich jest sześciostopniowy system rang zwanych dan.
Obwarowane skomplikowanym ceremoniałem zapasy sumo to japoński sport narodowy znany od początku VIII w. Celem zawodników o nienaturalnych jak na japońskie standardy rozmiarach i wadze jest wypchnięcie przeciwnika poza obręb maty, bądź też przewrócenie go za pomocą odpowiednich rzutów, pchnięć i uderzeń ciałem.
Inne, niekiedy już zapomniane gry i dyscypliny to np. kemari, gitcho czy hanetsuki. W Kraju Kwitnącej Wiśni dużą popularnością cieszą się gry planszowe takie jak popularne w całej Wschodniej Azji go, japońskie szachy shōgi czy też pochodzące z Chin sugoroku.
Dotychczas na letnich igrzyskach olimpijskich Japończycy wywalczyli 360 medali, w tym 123 złotych, 112 srebrnych oraz 125 brązowych, zajmując tym samym 12 pozycję w klasyfikacji medalowej wszech czasów. Na ów dorobek złożyły się przede wszystkim medale w takich dyscyplinach jak dżudo, gimnastyka, zapasy, pływanie czy lekkoatletyka. Z kolei na zimowych igrzyskach olimpijskich sportowcy japońscy zdobyli dotąd 32 krążki: 9 złotych, 10 srebrnych i 13 brązowych, plasując tym samym Kraj Wschodzącego Słońca na 14 miejscu w klasyfikacji wszech czasów. Były to głównie medale zdobyte w takich dyscyplinach jak skoki narciarskie czy łyżwiarstwo szybkie.
W Japonii do najpopularniejszych gier zespołowych zaliczają się przybyłe w latach 70. XIX w. baseball, piłka nożna, a także przybyła znacznie później siatkówka, w której to Kraj Kwitnącej Wiśni święcił wielkie tryumfy, takie jak olimpijskie złoto z 1972, srebro z 1968 czy brąz z 1964 wywalczone przez reprezentację mężczyzn, a także olimpijskie medale kobiet, w tym złote z tokijskich igrzysk w 1964 oraz tych z 1976, srebrne z Meksyku w 1968 i Monachium w 1972 oraz brąz z 1984.
Na Mistrzostwach Świata siatkarze japońscy dwukrotnie tj. w 1970 oraz 1974 stawali na najniższym stopniu podium. Natomiast o wiele bardziej imponujące są mundialowe osiągnięcia Japonek, które trzykrotnie zdobyły medale z najcenniejszego kruszcu tj. w 1962, 1967 oraz 1974, a także 3 srebrne w 1960, 1970 i 1978. Siatkarze z Kraju Wschodzącego Słońca są najbardziej utytułowaną drużyną rozgrywanych początkowo co cztery, a obecnie co dwa lata Mistrzostw Azji, imprezy na której sześciokrotnie stawali na najwyższym stopniu podium tj. w 1975, 1983, 1987, 1991 oraz 2005. Poza tym w 1989 i 1997 zajmowali drugie miejsca, a w 1979, 1993 oraz 2001 zdobywali medale brązowe. Reprezentacja kobiet trzykrotnie tj. w 1975, 1983 i 2007 okazała się być najlepsza na kontynencie; pięciokrotnie, a więc w 1979, 1987, 1989, 1991 oraz 1993 zajmowały drugie miejsce na podium. W końcu też były czterokrotnie trzecie (1995, 1997, 1999, 2005).
Zaszczepiony przez Amerykanów baseball był przez długi czas najpopularniejszą grą zespołową w Japonii, w efekcie czego wielu tamtejszych beseballistów grało z powodzeniem w najlepszej na świecie lidze MLB. Natomiast stosunkowo niewiele sukcesów odniosła reprezentacja kraju: zdobyła olimpijskie srebro z 1996 oraz dwukrotnie trzecie miejsce w 1992 i 2004. Japończycy wywalczyli także drugie miejsce w 1982 na rozgrywanych zazwyczaj co dwa lata mistrzostwach świata, a także pięciokrotnie stawali na najniższym podium, tj. w 1976, 1980, 1994, 2003 oraz 2007.
Chociaż już na olimpiadzie w Meksyku w 1968 Japończycy zdobyli brązowy medal to jednak dopiero od początku lat 90. XX w. można mówić o intensywnym rozwoju piłki nożnej w Japonii, która podobnie jak na całym świecie staje się powoli najważniejszą grą zespołową. Od tamtej pory reprezentacja Kraju Wschodzącego Słońca trzykrotnie tryumfowała w Pucharze Azji, tj. w 1992, 2000 oraz 2004. W 1998 zadebiutowali w najważniejszej piłkarskiej imprezie świata, a więc Mundialu, na którym wystąpili także w 2002 jako współgospodarz oraz na ostatnim w 2006 w Niemczech. Na żadnym z tych trzech turniejów nie osiągnęli jednak znaczących sukcesów. Istotnym osiągnięciem było wywalczone na własnych boiskach drugie miejsce w Pucharze Konfederacji w 2001. W 1993 zinagurowała swe rozgrywki najlepsza obecniew Azji profesjonalna liga piłkarska J-Rigu.
Podobnie jak inne wysoko rozwinięte państwa świata, także Japonia była gospodarzem wielu imprez o zasięgu globalnym, spośród których wymienić trzeba trzy olimpiady tj. Letnie IO 1964 w Tokio, Zimowe IO 1972 w Sapporo i IO 1998 w Nagano oraz organizowane wspólnie z Koreą Południową piłkarskie MŚ 2002.
Turystyka
Japonia nie należy do najliczniej odwiedzanych państw świata, nie znaczy to jednak, że jest to kraj mało atrakcyjny turystycznie, wręcz przeciwnie. W 2006 r. Kraj Kwitnącej Wiśni odwiedziło niewiele ponad 7 mln gości, wśród których dominowali Azjaci z sąsiednich państw, tj. Chińczycy, Koreańczycy i Filipińczycy, a wśród przybyszów z zachodu – Amerykanie. Powodem tak słabej koniunktury jest przede wszystkim brak odpowiedniej promocji, wysokie koszty podróży oraz pobytu, jak również dająca o sobie znać bariera językowa. Jednocześnie w tym samym 2006 r. w celach turystycznych wyspy opuściło ponad 17 mln Japończyków i liczba ta systematycznie wzrasta.
Z uwagi na urozmaicony krajobraz, bogactwo dziewiczej przyrody oraz zróżnicowany niezależnie od pory roku klimat, Kraj Wschodzącego Słońca stwarza doskonałe warunki do uprawiania wszelkich form czynnego wypoczynku. W 29 parkach narodowych objęte ochroną są najcenniejsze pod względem krajobrazowym i przyrodniczym tereny Japonii, a więc liczne wulkany; wyniosłe nagie szczyty gór, jak i ich znajdujące się niżej porośniete gęstym lasem zbocza; kotliny, jary i wąwozy; obfitujące w wodospady obszary źródłowe oraz doliny rzek; klifowe, skaliste oraz niskie, piaszczyste wybrzeża i ich zatoki; różnej wielkości jeziora; mokradła, w końcu też niezliczone i niejednokrotnie otoczone rafą koralową wyspy, a nawet całe archipelagi. Niektóre obszary, takie jak półwysep Shiretoko, pasmo górskie Shirakami, góry Kii oraz wyspa Yakushima zostały uznane za część światowego dziedzictwa przyrodniczego UNESCO. Niemniej jednak tradycyjnie do tzw. Trzech Wspaniałych Widoków Japonii zaliczają się: położona nieopodal Sendai zatoka Matsushima, znajdująca się na północ od Kioto mierzeja Amanohashidate oraz leżąca koło Hiroszimy wyspa Miyajima, znana też jako Itsukushima.
Dobrze rozwinięta baza turystyczna oraz wyspiarsko-górzysto-wulkaniczny charakter terytorium Japonii sprawiają, iż w każdym jej zakątku można wypoczywać zarówno nad morzem, w górach jak i występujących powszechnie uzdrowiskach termalnych czyli onsenach, z których najsłynniejsze to: Noboribetsu, Hakone, Kusatsu, Dogo Onsen oraz Beppu. Miłośnicy sportów wodnych, plażowania czy kąpieli słonecznych wypoczywają najczęściej na Wyspach Nansei, południowym wybrzeżu Sikoku, Kiusiu, półwyspach Kii, Izu oraz nad licznymi górskimi jeziorami. Z kolei Hokkaido oraz zajmujące wnętrze Honsiu Alpy Japońskie stanowią najpopularniejszy cel wakacji wśród zwolenników górskich wędrówek, wspinaczki oraz sportów zimowych. Ponadto liczne bystre, górskie rzeki jak np. Kuma stwarzają doskonałe warunki dla kajakarstwa oraz spływów.
Pozostałością po bogatych, a zarazem burzliwych dziejach są pochodzące z różnych okresów historycznych zabytki architektury i sztuki, z których kilka wpisanych zostało na listę światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO; inne zaś stanowią ważny japoński Skarb Narodowy. Najcenniejszym i najliczniejszym ich skupiskiem jest dawna stolica cesarska Kioto, w której starych dzielnicach odnaleźć można setki buddyjskich świątyń, szintoistycznych chramów, liczne pałace i ogrody. Inne obfitujące w stare budowle miasta to Nara, Kanazawa, Nikko, Kamakura czy Takayama. W odległych, mniej zurbanizowanych i uprzemysłowionych obszarach Japonii zachowały się małe miasteczka i wsie, w których czas jakby się zatrzymał, dając tym samym wgląd w przeszłość kraju. Są to np. pocztowe miasta doliny Kiso, takie jak Tsumago, Magome czy Kiso Fukushima; rzemieślnicze Uchiko na Sikoku; położone w północnym Chugoku samurajskie Tsuwano, Hagi, czy też znajdujące się w zachodnim Tohoku Kakunodate, a także zabytkowe wsie Shirakawa, Gokayama czy Hida. Charakterystyczne dla Kraju Wschodzącego Słońca są liczne, częstokroć odbudowane i przypominające czasy szogunów zamki, z których najsłynniejsze to Himeji, Matsumoto oraz Kumamoto.
W odludnych i trudno dostępnych terenach górskich znajdują się buddyjskie klasztory oraz szintoistyczne sanktuaria. Do szczególnie ważnych zaliczają się: klasztor położony na górze Koya w regionie Kansai, Yamadera w południowym Tohoku oraz najświętszy dla szintoizmu Wielki Chram Ise. Z kolei dookoła Sikoku przebiega najpopularniejszy w Japonii, składający się z 88 świątyń szlak pielgrzymkowy.
Kraj Kwitnącej Wiśni szczyci się bogatym i wielowiekowym zarówno materialnym, jak i duchowym dziedzictwem kulturowym. W licznych muzeach zgromadzono i objęto ochroną istotne dla tożsamości japońskiej oraz ważne pod względem artystycznym zabytki piśmiennictwa, rzeźby, malarstwa, sztuki użytkowej czy rzemiosła. Niezapomnianych wrażeń dostarczyć mogą tradycyjne spektakle teatralne, jak również pełne skomplikowanego rytuału walki sumo. Doskonałą sposobnością dla zgłębienia owej wyrafinowanej kultury są niezliczone festiwale i święta, a znajdujące się na każdym kroku restauracje oferują kulinarny róg obfitości.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2008 IMF: World Economic Outlook Database, October 2008: Report for Selected Countries and Subjects – Japan (ang.). [dostęp 22 marca 2009].
- ↑ http://www.stat.go.jp/english/data/jinsui/tsuki/index.htm Population Estimates: Monthly Report
- ↑ Dane statystyczne zaczerpnięto z książki Patricka Johnstona i Jasona Mandryka pt. "Operation World", oraz z innych źródeł.
- ↑ Justin Hall: Japan: Toilets (ang.). [dostęp 2006-10-30].
- ↑ Japanese toilets (ang.). Japan-Guide.com. [dostęp 2006-10-30].
- ↑ High-Tech Toilets
- ↑ James Brooke: Japanese Masters Get Closer to the Toilet Nirvana (ang.). W: The New York Times [on-line]. 8 października 2002. [dostęp 2006-11-05].
- ↑ Reuters, Tokyo: US, Europe unready for super-toilets, but Japan is patient (ang.). W: Taipei Times [on-line]. 28 września 2003. [dostęp 2006-11-08].
Bibliografia
- Louis Frédéric, Eligia Bąkowska: Życie codzienne w Japonii w epoce samurajów. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
- Louis Frédéric, Eligia Bąkowska: Życie codzienne w Japonii u progu nowoczesności (1868–1912). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988. ISBN 83-06-01689-0.
- Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984. ISBN 83-04-01486-6.
- Wolanowski Lucjan Zwierciadło bogini. Reporter w kraju tranzystorów i gejsz
- Rajmund Mydel "Japonia" (jest to opracowanie geografii kraju)
- Alberowa Zofia "O sztuce Japonii"
- Krzysztof Karolczak "System konstytucyjny Japonii"
- Krzysztof Karolczak: Kokkai – parlament Japonii. Warszawa: Wydaw. Sejmowe, 1995. ISBN 83-7059-192-2.
- Leszek Leszczyński "Japonia kontynuacje i negacje" Wyd. Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin 1994.
- Stefan Wilanowski "Japonia – społeczeństwo, ekonomia, polityka" Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1974.
- Janina Rubach-Kuczewska: Życie po japońsku. Warszawa: Iskry, 1985. ISBN 83-207-0831-1.
Linki zewnętrzne
Japonia w przewodniku turystycznym Wikitravel
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Szablon:Wikiprojekt:Japonia/Nawigacja