Mlask dwuwargowy
Z Wikipedia
Mlask dwuwargowy – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczanej symbolem: [ʘ] , ponieważ mlask może mieć różne "podkłady" (różne typy artykulacji tylnojęzykowej), stosuje się wtedy dokładniejszą transkrypcję np. [k͡ʘ] (w dalszym ciągu znak podwójnego miejsca artykulacji (łuczek) jest pomijany).
Spis treści |
Artykulacja
Opis
W czasie artykulacji podstawowego wariantu [kʘ]:
- modulowany jest prąd powietrza zasysanego powstały wyniku różnicy ciśnień wytworzonej przy grzbiecie języka wzniesionym do góry, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji ustnej i ingresji.
- podniebienie miękkie jest podniesione, mamy do czynienia z artykulacją ustną,
- prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka
- dolna warga kontaktuje się z górną wargą, tworząc zwarcie. Równocześnie grzbiet język wznosi się stromo w kierunku podniebienia miękkiego (lub języczka) tworząc drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do powstania podciśnienia wyniku "ssącego" ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady dwuwargowej, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.
Warianty
Dalsze warianty mlasków ze względu na rodzaj "podkładu":
- artykulacja może też się odbywać przy udziale kanału nosowego, mówimy wtedy o mlasku nosowym: [ŋʘ].
- plozji może towarzyszyć przydechem (aspiracją) spółgłoski tylnojęzykowej: [kʘʰ]
- plozji może towarzyszyć dodatkowym szumem szczelinowym: [kʘˣ]
- spółgłoska może być wymówiona dzwięcznie lub dysząco-dźwięcznie (ang. breathy voice): [ɡʘ], [ɡ̈ʘ]
- spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarcie wiązadeł głosowych (glotalizacja): [kʘˀ]
Również dokładne miejsce utowrzenia zwarcia tylnojęzykowego może odgrywać rolę kontrastującą.
Zobacz też
- mlask dwuwargowy [ʘ]
- mlask zębowy [ǀ]
- mlask boczny dziąsłowy [ǁ]
- mlask zadziąsłowy [ǃ]
- mlask podniebienny [ǂ]
Przykłady
Przykłady mlasków w funkcji fonologicznej znajdujemy w południowoafrykańskich językach khoisan i bantu. Język !Xóõ posiada całą serię spółgłosek mlaskowych ok. 80, w tym dwuwargowe.
Terminologia
Mlask dwuwargowy oznacza w istocie spółgłoskę o wargowym i tylnojęzykowym miejscu artykulacji, czyli mlask bilabialno-welarny.
| Dwu‐ wargowe | War‐ gowo‐ zębowe | Zębowe | Dzią‐ słowe | Zadzią‐ słowe | Retro‐ fleksyjne | Podnie‐ bienne | Miękko‐ podnie‐ bienne | Języcz‐ kowe | Gar‐ dłowe | Nagło‐ śniowe | Krta‐ niowe | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosowe | m | ɱ | n̪ | n | ɳ | ɲ | ŋ | ɴ | |||||||||
| Zwarte | p b | p̪ b̪ | t̪ d̪ | t d | ʈ ɖ | c ɟ | k ɡ | q ɢ | ʡ | ʔ | |||||||
| Szczelinowe | ɸ β | f v | θ ð | s z | ʃ ʒ | ʂ ʐ | ç ʝ | x ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | ʜ | ʢ | h ɦ | ||
| Półotwarte | β̞ | ʋ | ð̞ | ɹ | ɻ | j | ɰ | ||||||||||
| Drżące | ʙ | r | * | ʀ | * | ||||||||||||
| Uderzeniowe | * | ѵ | ɾ | ɽ | * | ||||||||||||
| Boczne szczelinowe | ɬ ɮ | * | * | * | |||||||||||||
| Boczne półotwarte | l | ɭ | ʎ | ʟ | |||||||||||||
| Boczne uderzeniowe | ɺ | * | * | * | |||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||