Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna
Z Wikipedia
| numer IPA | 136 |
| tekst IPA | ʂ |
| obrazek IPA | |
| jednostka znakowa | ʂ |
| X-SAMPA | s` |
| Kirshenbaum | s. |
| Przykład dźwięku | |
Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana jest symbolem: [ʂ]
Spis treści |
Artykulacja
W czasie artykulacji podstawowego wariantu [ʂ]:
- modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli jest to spółgłoska płucna egresywna
- tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej, powietrze uchodzi przez jamę ustną (spółgłoska ustna)
- prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej uchodzi wzdłuż środkowej linii języka (spółgłoska środkowa)
- czubek języka dotyka podniebienia twardego – jest to spółgłoska z retrofleksją
- wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna
Warianty
Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:
- artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
- artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.
Przykłady
- w języku abchaskim: амш [amʂ], "dzień"
- w języku mandaryńskim: 石 shí [ʂ̠ɻ̩́] "kamień"
- w języku norweskim: forsamling [fɔʂɑmlɪŋ] "spotkanie"
- w języku paszto: ښار [ʂ̠ɑr], "miasto"
Polska i rosyjska spółgłoska zadziąsłowa [ʃ] jest często uznawana (przez lingwistów zachodnich, ale nie przez slawistów) za spółgłoskę laminalną z retrofleksją. W języku polskim mamy jednak do czynienia z artykulacją z płaskim językiem, więc używanie tego terminu ma na celu podkreślenie różnicy między polskimi twardymi spółgłoskami zadziąsłowymi a ich czeskimi czy angielskimi odpowiednikami, wymawianymi miękko. Głoska ʃ jest też używana w Słowniku wymowy polskiej[1].
Terminologia
Spółgłoskę [ʂ] zaliczamy do spółgłosek syczących czyli sybilantów. Oprócz tego, zamiast terminu "spółgłoska z retrofleksją" można stosować nazwy "spółgłoska szczytowa" lub "cerebralna"
Zobacz też
- dźwięczny odpowiednik spółgłoski [ʂ]: [ʐ]
Przypisy
- ↑ Mieczysław Karaś, Madejowa: Słownik wymowy polskiej. (red.). Warszawa, Kraków: PWN, 1977.
| Dwu‐ wargowe | War‐ gowo‐ zębowe | Zębowe | Dzią‐ słowe | Zadzią‐ słowe | Retro‐ fleksyjne | Podnie‐ bienne | Miękko‐ podnie‐ bienne | Języcz‐ kowe | Gar‐ dłowe | Nagło‐ śniowe | Krta‐ niowe | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosowe | m | ɱ | n̪ | n | ɳ | ɲ | ŋ | ɴ | |||||||||
| Zwarte | p b | p̪ b̪ | t̪ d̪ | t d | ʈ ɖ | c ɟ | k ɡ | q ɢ | ʡ | ʔ | |||||||
| Szczelinowe | ɸ β | f v | θ ð | s z | ʃ ʒ | ʂ ʐ | ç ʝ | x ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | ʜ | ʢ | h ɦ | ||
| Półotwarte | β̞ | ʋ | ð̞ | ɹ | ɻ | j | ɰ | ||||||||||
| Drżące | ʙ | r | * | ʀ | * | ||||||||||||
| Uderzeniowe | * | ѵ | ɾ | ɽ | * | ||||||||||||
| Boczne szczelinowe | ɬ ɮ | * | * | * | |||||||||||||
| Boczne półotwarte | l | ɭ | ʎ | ʟ | |||||||||||||
| Boczne uderzeniowe | ɺ | * | * | * | |||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||