Definição e significado de alcoholisme

  De drinker van Albert Anker uit 1868

Alcoholisme is een verslaving die ernstige gevolgen kan hebben. De verslaafde drinkt zoveel alcoholhoudende drank dat de gezondheid, het werk en het sociaal leven daaronder te lijden hebben.

Alcoholisme kan gezien worden als een progressieve aandoening die meestal geleidelijk ontstaat. Men begint met af en toe een drankje voor de gezelligheid, na verloop van tijd neemt de frequentie van die drinkmomenten toe en uiteindelijk komt de persoon in kwestie (of diens omgeving) tot de ontdekking dat men niet (of minder goed) meer kan functioneren zonder gedronken te hebben. Gedragingen worden in steeds sterkere mate door de drank beïnvloed, en kunnen leiden tot onder meer plichtsverzuim, verwaarlozing, ruzie en geheugenstoornissen.

  Voorkomen

  Alcoholconsumptie per persoon (16 jaar en ouder) (2004)

Alcoholisme komt in België en Nederland veel voor. Afhankelijk van de gebruikte definitie van alcoholisme en het daaraan voorafgaande gewoontedrinken en probleemdrinken zijn er in Nederland ongeveer 185.000 alcoholisten en 160.000 probleemdrinkers, en volgens een wat ruimere definitie zelfs 350.000 alcoholisten en 500.000 zware drinkers, op een bevolking van ca. 16 miljoen. In Vlaanderen vertonen onderzoeken gelijklopende cijfers. Sommige cijfers liggen zelfs hoger. Zo spreekt een studie uit 2004 van het Hoger instituut voor de arbeid (Hiva) over zo'n 800.000 Belgen die te veel alcohol drinken, op een bevolking van ca. 10 miljoen. Vooral bij jongeren blijkt het alcoholgebruik sterk toe te nemen. In Nederland gebruikt bijvoorbeeld in de groep van 12- tot 15-jarigen 88,4 procent van de jongens en 85,5 procent van de meisjes wel eens alcohol.^[1]

  Maatschappelijk geaccepteerde drug

Alcohol is in tal van landen een maatschappelijk geaccepteerde drug. Daardoor wordt alcoholisme niet snel (h)erkend, en is de grens tussen gezelligheids- en probleemdrinken zeer vaag. Veel mensen, bijvoorbeeld studenten, drinken jarenlang gevaarlijk veel, maar weten indien nodig ook van de drank af te blijven. Niettemin verlaat ieder jaar een aantal studenten de universiteit als alcoholist. Alcohol heeft duidelijke kenmerken van een harddrug, vanwege de vele nadelen zoals verslaving, agressie, vandalisme, huiselijk geweld en gevolgen voor de gezondheid.

  Alcohol als nationale drug

Alcohol wordt soms de 'nationale drug' genoemd: 'drug' omdat het een duidelijke uitwerking op de psyche (geest) heeft; 'nationaal' omdat het een aanvaard onderdeel van onze cultuur is. Alcohol wordt al erg lang gedronken. Niemand kijkt ervan op als er een glaasje gedronken wordt. Het is in de Westerse maatschappij in bijna alle sociale geledingen geaccepteerd.

Alcohol wordt vaak in verband gebracht met gezelligheid. Dat wordt van kinds af aan al opgeslagen in de hersenen. Dit positieve beeld, dat vaak toeneemt in de tienerjaren, verhult meestal de negatieve kanten zoals agressie, verkeersongelukken, vandalisme en mishandeling onder invloed van alcohol. Hoe meer men drinkt, hoe minder men in staat zal zijn normaal te blijven functioneren. Men gaat zichzelf overschatten en dingen doen, vaak ook in groepsverband, die men nuchter nooit zou doen.

De maatschappelijke schade ten gevolge van alcoholgebruik is vele malen groter dan die van alle andere drugs bij elkaar.

  Alcohol als gif en harddrug

Een aantal gevaren van lichamelijke beschadigingen (bijvoorbeeld leveraandoeningen) en acute vergiftigingsverschijnselen (dronken zijn) zijn algemeen bekend. Vanwege de sociale acceptatie van alcohol wordt vaak vergeten dat het in feite een gif is waar lichaam en geest zich langzaam bij gaan aanpassen. Voor sommigen eindigt dit dus met alcoholisme. Men zegt wel dat alcoholverslaving een ziekte is die vooral 'tussen de oren' zit, ofwel grotendeels psychisch is. Hiermee wordt aangegeven dat drinken aangeleerd gedrag is, overgenomen van andere drinkende mensen. Vaak is er een aanleiding om meer te gaan drinken dan anderen, maar dit hoeft niet per se zo te zijn. Hoe ziek een alcoholist ook is, hij of zij blijft iets positiefs in de drank zien. De hele geest en het hele lichaam zijn op alcohol drinken ingesteld. Als een drinker stopt maar een positief beeld blijft houden van de alcohol, dan is de kans op terugval erg groot, vooral in de eerste paar maanden.

Vaak wordt van alcohol ook gezegd dat het een 'harddrug' is omdat duidelijk gewenning optreedt en het tot afhankelijkheid kan leiden. Daarnaast zijn de gemeenschappelijke kernmerken van andere harddrugs eveneens van toepassing op alcohol, waarmee het zich chemisch gezien niet onderscheid van die stoffen. Maatschappelijk ligt alcohol als genotsmiddel, met name qua acceptatie, geheel anders.

  Het minder goed functioneren bij langdurig drinken

Mensen die langdurig veel drinken, gaan minder goed functioneren op het werk, in hun relatie en ook lichamelijk en geestelijk. Ontslag, werkloosheid, echtscheiding en dakloosheid kunnen het gevolg zijn.

De organen van het menselijk lichaam zoals de lever krijgen het bij een regelmatig gebruik van meer dan 15 glazen per week al zwaar te verduren. De lever kan vervetten, of erger, er kan levercirrose optreden. Ook de hersenen hebben te lijden onder alcoholgebruik; een neuronale aandoening als het Syndroom van Korsakov kan het gevolg zijn. Andere lichamelijke problemen die zich kunnen ontwikkelen zijn een teveel aan ijzer in het lichaam (hemochromatose) en een verhoogd risico op diabetes (suikerziekte). Aandoeningen als alvleesklierontsteking en maagontsteking komen bij alcoholisten duidelijk vaker voor.^[2]

  Ontwenning

Veel alcoholisten ontkennen hun probleem zeer lang en hiermee ook de persoonlijke problemen waardoor ze soms zijn begonnen met drinken, maar die ook in stand worden gehouden door het blijven drinken. Vaak wordt gezegd dat men niet kan genezen van alcoholisme: "eens een alcoholist, altijd een alcoholist". Wel kan men het onder controle krijgen. Maar zo'n "droogstaande alcoholist" moet altijd waakzaam blijven en iedere alcoholische consumptie kan de eerste van een terugval in het oude gedrag zijn. Het "droog worden" gebeurt vaak door middel van een ontwenningskuur. Ontwenningsklinieken, doktersbegeleiding en/of bezoeken aan A.A. (Anonieme Alcoholisten) of SOS-nuchterheid kunnen bij een poging tot ontwenning hulp bieden. Ook zal men in sommige gevallen ander werk moeten zoeken. Barman, ober en dergelijke zijn geen goede beroepen voor iemand die een alcoholprobleem heeft.

Een relatief nieuwe wijze van omgaan met alcohol of drugs na een ontwenningskuur gaat niet uit van abstinentie en behoeft geen therapeutische begeleiding. Ze maakt gebruik van het middel naltrexon. Onder andere de Sinclairmethode werkt hiermee. Bij gebruik van het middel tezamen met alcohol mist men de roes waardoor de behoefte aan alcohol kan afnemen. Het is bij 10-20 % van de alcoholisten een succes.^[3]

  Stadia in de ontwikkeling van alcoholisme

  Sociale drinker

De sociale drinker heeft weinig problemen met alcohol en wijdt er niet veel aandacht aan. Een sociale drinker heeft zijn drankgebruik onder controle. Voor deze mensen is het drinken van alcohol van secundaire betekenis. De interactie met andere mensen bij het feestje, de maaltijd, de conversaties zijn interessant, niet het drinken van alcohol. Toch kan hij of zij onbedoeld meer drinken dan voorgenomen is. Dit komt doordat na het nuttigen van alcohol de manier van denken verandert. Een sociale drinker kan zich voornemen twee biertjes te nemen, omdat hij of zij nog moet rijden, maar in sommige gevallen zullen het er toch drie worden of soms meer. Er zijn ook nogal wat mensen die denken hun alcoholgebruik onder controle te hebben, maar toch excuses gebruiken zoals: "het is al een uur geleden dat ik de laatste heb genomen, dus ik kan wel rijden".

  Eerste stadium

Het eerste stadium van alcoholisme ervaart men wanneer men problemen heeft gerelateerd aan alcoholgebruik. Men gaat soms stiekem drinken, zich schuldig voelen over het drinken en er veel aan denken. Familie en vrienden beginnen zich zorgen te maken over de consumptie van alcohol. Drinken tot men helemaal dronken is, achteraf het zich niet herinneren, de zogenaamde black-out en toenemende tolerantie (meer moeten drinken voor hetzelfde effect) zijn de eerste tekenen van alcoholisme. Men begint het gezelschap te zoeken van de zwaardere drinkers en activiteiten te mijden waar geen alcohol wordt gedronken. Men krijgt problemen op het werk, zoals laatkomen of taken niet goed uitvoeren. Vooral gevoelige personen krijgen hevige angst en spanning als ontwenningsverschijnsel wat pas verdwijnt na het nuttigen van meerdere consumpties. Ook een tremor ( beven/trillen met onder andere de handen) komt vaak voor, vooral als men ook niet (meer) voldoende eet.

  Middenstadium

Het middenstadium van alcoholisme kenmerkt zich door een steeds meer onbeheersbare levenssituatie. De alcoholist blijft echter ontkennen dat er problemen zijn. Er wordt steeds meer gedronken dan de bedoeling was. Er wordt gedronken om schuldgevoelens of gevoelens van depressie en ongemak te onderdrukken. En 's morgens om een kater en ontwenningsverschijnselen, zoals beven en hevige angst, te voorkomen of te verminderen. Een arts zal suggereren dat alcoholconsumptie moet stoppen. De persoon zal het proberen, maar vaak zonder succes. Er is vaak sprake van verlies van baan, medische problemen en familieproblemen.

  Gevorderd stadium

In het late stadium van alcoholisme is het dagelijkse leven geheel onbeheersbaar. Medische problemen zoals leveraantasting, pancreatitis, zenuw- en spierschade, hoge bloeddruk en interne bloedingen kunnen het gevolg zijn. Het hart en de hersenen worden aangetast met als resultaat hartaanvallen of beroerte. Ook is er een toename van depressie, slapeloosheid en zelfmoordneigingen. Psychische stoornissen zoals achtervolgingswaanzin kunnen ontstaan, welke overigens meestal weer verdwijnen als men is afgekickt van de alcohol. Een epileptisch insult bij het plotseling staken van alcoholgebruik kan bij alcoholisten voorkomen. Sommige alcoholisten worden hevig bevend wakker en hebben 's nachts al een glas met bijvoorbeeld jenever klaargezet omdat zij door het beven 's ochtends de fles niet meer open kunnen krijgen. Pas na het drinken van een tot drie glazen komt het beven weer tot rust en moet de alcoholist vaak weer op pad naar de slijterij. De volgende dag herhaalt het hele ritueel zich weer. Vaak hebben zware alcoholisten nog maar een of twee uur per dag plezier van de alcohol. De rest van de dag zijn ze bezig de ontwenningsverschijnselen tegen te gaan en om zich staande te houden en het voor de buitenwereld te verbergen. Vaak is er nog maar weinig contact met familie of vrienden en zit men achter de gesloten gordijnen of in de kroeg te 'zuipen'. Soms verwaarloost de alcoholist zichzelf of komt op straat terecht. Dit zijn vaak de mensen die als 'alcoholist' worden gezien terwijl er veel meer alcoholisten zijn, die het verborgen proberen te houden en vaak nog onderdak en nette kleren hebben. Bij hardnekkig alcoholisme eindigt het tenslotte in aandoeningen zoals levercirrose vaak eindigend met de dood. Ook de ziekte van Korsakov, ook wel bekend als alcoholdementie komt veel voor bij zware alcoholisten. Dit tast vooral het kortetermijngeheugen aan. Soms vergeet men dat men geen alcohol meer kan drinken en zitten mensen met Korsakov gerust aan een biertje of aan een andere alcoholische drank zonder de gevolgen te overzien.

  Hoeveel is veel

Het drinken van drie biertjes per dag wordt nog niet als alcoholisme gezien. Wel kan het een fase zijn op weg naar verslaving. Gemiddeld een op de twaalf mensen die dagelijks alcohol drinken raakt er aan verslaafd.

Als norm voor schadelijk geldt 21 standaardglazen per week voor mannen en 15 glazen per week voor vrouwen. Voorwaarde is wel dat in die week twee dagen geen alcohol gedronken wordt. Drinkt men meer, dan zal het schadelijke gevolgen kunnen hebben. De reden voor de verschillende normen voor mannen en vrouwen is de bouw van het lichaam. Het lichaam van een vrouw bevat meer vet en minder spieren. Spierweefsel bevat meer vocht dan vet, waardoor mannen relatief meer vocht in het lichaam hebben dan vrouwen. Omdat alcohol in het lichaam verdund wordt door het aanwezige vocht, leidt eenzelfde inname van alcohol tot een hogere alcoholconcentratie bij vrouwen dan bij mannen van hetzelfde gewicht. Mede daardoor raakt een vrouw gemiddeld sneller dronken.

Er zijn verschillende oorzaken waardoor iemand verslaafd kan raken:

• Persoonlijke oorzaken: zoals karakterstructuur, gevoeligheid voor spanningen, persoonlijkheidsstoornissen, opvoeding, problemen thuis of op het werk.
• Medische oorzaken: om chronische pijnen tijdelijk te vergeten en/of verlichten.
• Invloed omgeving: hoe gemakkelijker er met alcohol wordt omgegaan en/of hoe gemakkelijker alcohol verkrijgbaar is des te eerder kan alcoholgebruik leiden tot misbruik en op den duur tot verslaving.
• Erfelijkheid: alcoholproblemen ontstaan door een combinatie van factoren. Erfelijkheid kan hierbij een rol spelen. De meeste kinderen van ouders met alcoholproblemen krijgen zelf géén alcoholproblemen. Ze hebben wel meer kans op deze problemen dan andere kinderen. Door erfelijke aanleg lopen ze namelijk iets meer risico. Maar erfelijkheid is nooit de enige reden dat iemand alcoholproblemen krijgt. Het karakter van iemand en hoe hij omgaat met problemen zijn ook van invloed. Daarnaast speelt de omgeving een rol, bijvoorbeeld of vrienden veel drinken.
• Er hoeft niet altijd sprake te zijn van een specifieke oorzaak. Alcohol is een giftige stof waarvan het gebruik in tal van landen sociaal is geaccepteerd. Een persoon die niet meer of minder problemen heeft dan de gemiddelde mens en zonder specifieke aanleg kan in principe ook verslaafd raken. Men raakt gewend aan het drinken van alcohol, dat wil zeggen dat in de loop der jaren de tolerantie toe neemt. Uiteindelijk blijkt dan dat men ernstige moeite heeft de alcohol te laten staan en is men verslaafd, lichamelijk en geestelijk. De problemen ontstaan in zo'n geval pas na enkele tot vele jaren drinken, zonder dat er echt een externe reden was om meer of veel te gaan drinken.^[4]

  Erfelijkheid

Er zijn aanwijzingen dat gevoeligheid voor alcoholisme (en andere verslavingen) mede erfelijk bepaald is. Zo hebben tweelingstudies laten zien dat erfelijke factoren een rol spelen wat betreft afhankelijkheid en gebruik van, en problematiek rondom alcohol.^[5] Alcohol is een GABA-agonist en blijkt dopaminerge banen in het limbisch systeem en prefrontale cortex te activeren. Volgens sommige onderzoekers zouden lagere dopamineniveaus in de hersenen van alcoholgevoelige individuen tot verhoogde consumptie van alcohol kunnen leiden, als vorm van compensatie.^[6] Ook moleculair-genetische studies hebben zich vooral gericht op de rol van het Dopamine-(D2)-receptorgen, ook aangeduid als het DRD2-gen.^[7] Studies van volwassenen hebben echter nog niet eenduidig een associatie kunnen vinden tussen het DRD2-gen en alcoholverslaving. Wel is recent gebleken dat adolescenten die drager waren van het DRD2A1-allel, significant meer alcohol consumeerden dan adolescenten die geen drager waren. Dit verband werd echter alleen gevonden in gezinnen waar de ouders zich tolerant opstelden ten opzichte van het alcoholgebruik van hun kinderen.^[8] Kennelijk is dus het samenspel of interactie tussen opvoeding en erfelijke aanleg bepalend voor alcoholmisbruik: genetisch kwetsbare kinderen gaan eerder alcohol drinken en ook in grotere hoeveelheden wanneer ze toegeeflijke ouders hebben.

  Dipsomanie

De term dipsomanie^[9][10] voor het verschijnsel van periodieke drankzucht wordt niet veel meer gebruikt. Het synoniem kwartaaldrinken wordt in het algemeen spraakgebruik nog wel gebezigd. In de medische literatuur maakt men vrijwel geen onderscheid meer met andere vormen van excessief alcohol gebruik.

  Zie ook

• Alcoholslot
• Al Anon Voor familie/vrienden van alcoholisten.
• Anonieme Alcoholisten
• Delirium tremens
• Heupfles
• Katholieke drankbestrijding (over de geschiedenis daarvan)
• Levercirrose
• Ontwenningskliniek
• Pancreatitis
• Psychotische stoornis door middelengebruik
• Syndroom van Korsakov
• Verkeersveiligheid
• Verslaving
• Vicieuze cirkels van Van Dijk
• Baclofen

  Externe links

• Anonieme Alcoholisten Nederland
• Anonieme Alcoholisten Vlaanderen
• SOS nuchterheid

Zie de categorie Alcoholism van Wikimedia Commons voor meer mediabestanden.