Definição e significado de beroemdheid

  Dean Martin, een wereldberoemde zanger en acteur

Een beroemdheid (of “celebrity”) is een persoon die in de maatschappij of bepaalde cultuur algemeen herkend wordt. Beroemdheden worden tegenwoordig ook vaak aangesproken met de Engelse term Celebrities.

In het algemeen is een beroemdheid iemand die media-aandacht krijgt en vaak een extraverte persoonlijkheid heeft. Mensen kunnen op verschillende manieren beroemd worden: via hun beroep, verschijningen in de massamedia, schoonheid, misdaden of gewoon louter toevallig en zelfs per ongeluk. Massamedia zorgt er sinds de 19de en vooral de 20ste eeuw voor dat beroemdheden in relatief korte tijd nationaal of internationaal een bekend persoon kunnen worden. Dit kan soms erg snel gaan. Nadat Neil Armstrong in 1969 als eerste mens op de maan had gewandeld was hij op slag wereldberoemd. Andere mensen worden dan weer geleidelijk aan een overbekende beroemdheid dankzij nooit aflatende media-aandacht, zoals Sammy Davis Jr. en Madonna. De eindeloze fascinatie van het publiek met beroemdheden en honger naar roddels heeft gezorgd voor het ontstaan van roddelbladen, tabloids, paparazzi en beroemdheden die een blog bijhouden.

  Lokale of culturele beroemdheden

Iedere cultuur of regio heeft zijn eigen onafhankelijke reeks beroemdheden, met een hiërarchie van populaire film-, televisie- en sportsterren. Beroemdheden die in een bepaalde locatie zeer populair zijn, zijn over de grens mogelijk volslagen onbekend. Zo is Paul De Leeuw zowel in Vlaanderen als Nederland een bekende mediafiguur, maar in andere landen al volslagen onbekend. Doch Jean-Claude Van Damme is internationaal een bekende Belgische acteur, net als de Nederlandse Rutger Hauer. Zelfs binnen één en hetzelfde land kunnen mensen in het ene landsgedeelte al wat bekender zijn dan het andere. Annie Cordy is bijvoorbeeld in Wallonië een icoon, maar in Vlaanderen amper bekend. Omgekeerd zal men in Wallonië niet vertrouwd zijn met Will Tura, ook al is hij in Vlaanderen al decennia een begrip.

Behalve internationale beroemdheden (Elvis Presley, Charlie Chaplin, Bruce Lee...) en nationale beroemdheden (in Vlaanderen Urbanus, in Nederland Ivo Niehe,...) zijn sommige mensen vooral bekend in een bepaalde provincie, stad of gemeente. Zo is Arnol Cox vooral in Eindhoven bekend en etalageschilder Rubbes in Antwerpen. Hoe kleiner het gebied, hoe onwaarschijnlijker het wordt dat een bepaalde figuur grotere naambekendheid zal verkrijgen. Shakira was in de Spaanstalige wereld al uitermate populair toen ze Engelse liedjes begon te zingen en zo ook doorbrak in de Engelstalige wereld. Ook acteurs als Antonio Banderas, Javier Bardem en Penelope Cruz waren nationale beroemdheden in hun geboorteland Spanje voor ze internationale sterren werden dankzij hun rollen in Hollywoodfilms.

In de Engelstalige media worden beroemdheden wel eens ingedeeld als “A-List”, “B-List” acteurs en zelfs véél lagere letters als het om erg obscure figuren gaat. Maar dit is opnieuw erg cultureel gebonden. Iemands faam is nu eenmaal moeilijk af te meten. Zelfs internationale beroemdheden kunnen nog obscuur zijn voor mensen die in geïsoleerde landen leven als Noord-Korea, dorpelingen zonder toegang tot internationale nieuwsmedia of mensen die simpelweg niet geïnteresseerd zijn in beroemdheden. Sommige fenomenen worden wel eens als “definitief bewijs dat je beroemd bent” aangeduid. Meestal zijn dit dingen waar enkel beroemde mensen toegang toe krijgen, zoals een eigen standbeeld, straat- of gebouwnaam, op de cover van Time Magazine verschijnen, gepersifleerd worden in Mad Magazine, een ster op de Hollywood Walk of Fame krijgen, een wassenbeeld van jezelf krijgen in Madame Tussauds, “special guest voice” of een verwijzing in The Simpsons krijgen of tijdens de jaren ’80 en ’90 als pop verschijnen in de satirische poppenshow Spitting Image.

  Nichemarkt beroemdheden

Behalve geografische factoren kan ook het beroep of de reden dat iemand beroemd wordt iemands faam beperken. Sommige beroemdheden zijn bijvoorbeeld bekende namen voor iemand die iets afweet over een bepaalde niche. Zo zullen sportfans meteen kunnen uitleggen wie Luis Figo of Alberto Contador zijn, terwijl niet-sportliefhebbers hen niet eens zullen (her)kennen. Mensen die regelmatig boeken lezen zullen vertrouwd zijn met namen als Jan Wolkers of Jonathan Safran Foer, terwijl niet-lezers nog nooit van deze namen gehoord hebben.

Bepaalde personen zijn echter zo beroemd dat ze hun nichegebied overstijgen en zelfs beroemd zijn voor mensen die niet vertrouwd zijn met hun nichemarkt. Pablo Picasso ’s naam en stijl zijn bijvoorbeeld wereldberoemd, zelfs voor mensen die niet in kunst geïnteresseerd zijn. Harry Houdini is de archetypische illusionist. Mensen die geen computer hebben weten wel wie Bill Gates is. De beroemdste wetenschapper is Albert Einstein, de bekendste componisten Wolfgang Amadeus Mozart en Ludwig von Beethoven en als iemand een befaamde operazanger moet noemen zal Luciano Pavarotti wellicht de eerste naam zijn die hem of haar te binnen schiet. En wereldwijd kent iedereen de naam van de huidige Amerikaanse president, zelfs mensen die de politiek niet echt volgen. Sinds de Tweede Wereldoorlog is de rol van de VS in de internationale politiek zo gigantisch geworden dat bij gevolg vrijwel iedere Amerikaanse president onmiddellijk wereldberoemd wordt.

Hetzelfde fenomeen geldt voor fictieve figuren. Als iemand een beroemde tovenaar moet noemen zullen Merlijn of Gandalf wellicht de eerste namen zijn die in het hoofd opkomen. Mickey Mouse is de beroemdste stripfiguur en fictieve muis ter wereld. De beroemdste filmmonsters zijn King Kong en Godzilla, de archetypische detective is Sherlock Holmes en de meeste mensen stellen zich bij een spion iemand als James Bond voor. In veel gevallen is het personage beroemder dan de persoon die hem bedacht heeft. Superman, Batman en Spiderman zijn beroemde superhelden, terwijl de tekenaars en scenaristen die hen bedachten enkel bekend zijn bij stripfans.

  Carrières die beroemdheid veroorzaken

Sommige beroepen zijn een grotere garantie op beroemdheid dan andere, omdat ze goed betaald zijn, wijd in de belangstelling gebracht worden en niet zo makkelijk toegankelijk zijn. Acteurs die de hoofdrol spelen in films en televisieseries die veel en overal worden uitgezonden zullen makkelijk beroemdheden worden. Staatshoofden, zakenlui, nationale televisiereporters, talkshowpresentatoren, supermodellen, succesvolle atleten en popmuzikanten eveneens. Sommige humanitaire activisten, zoals Moeder Teresa, zijn vanwege hun goede daden beroemd geworden. Sinds de opkomst van het Internet zijn bepaalde mensen uitsluitend online bekend en dus Internetberoemdheden, zoals Chris Crocker.

Alhoewel er regisseurs, producers, modeontwerpers, kunstenaars, schrijvers, advocaten, wetenschappers, journalisten, striptekenaars, animatoren en dansers zijn die beroemd zijn geworden, zijn bekende personen in deze branches meestal minder opvallend dan acteurs. Sommige personen blijven ook beroemd omdat hun naam een eponiem (Karl Marx, Markies de Sade, Amerigo Vespucci, Franz Kafka) een merknaam (Enzo Ferrari, Walt Disney, Anton Philips), een wetenschappelijke term (Alessandro Volta, Anders Celsius, Wilhelm Röntgen) of een prijs of stichting (Alfred Nobel, P.C. Hooft, ...) is geworden.

Faam kan voordelen opleveren wanneer beroemdheden zich in de politiek of zakenwereld wagen. Arnold Schwarzenegger wist dankzij zijn vele hoofdrollen als held in Hollywoodfilms ook een positief imago aan te kweken dat van pas kwam toen hij tot gouverneur van Californië werd verkozen. Jean-Marie Dedecker was al bekend als judoka toen hij senator werd, waardoor zijn naambekendheid al aanzienlijk was in vergelijking met andere mensen die net in de politiek stapten.

  Beroemde families

Sommige beroemdheden teren op de bekendheid van hun (groot)ouders of familieleden en blijven hierdoor bekend. Zo ontstaan er beroemde families zoals de Fonda familie, de Sinatra-familie, moeder Judy Garland en dochter Liza Minnelli, Elvis Presley en zijn dochter Lisa Marie Presley, Donald Sutherland en Kiefer Sutherland, Jerry Lewis en Gary Lewis, Paul McCartney en zijn beroemde kinderen (o.a. Stella McCartney), The Osmonds, The Jacksons of dichter bij huis: Mark Eyskens, de zoon van Gaston Eyskens en Johnny Kraaijkamp sr. en zijn zoon Johnny Kraaijkamp jr..

  Beroemdheid als een massamedia-fenomeen

  Zsa Zsa Gabor, een mediapersoonlijkheid die bekend staat als iemand die "beroemd is omdat ze beroemd is".

Tot in de 19de eeuw werden personen beroemd en herinnerd nadat ze iets hadden gedaan dat belangrijk of memorabel was. Julius Caesar en Napoleon Bonaparte werden legendarisch dankzij hun veroveringen, Jezus Christus en Boeddha stichtten een wereldgodsdienst, Christoffel Columbus en Isaac Newton werden beroemd vanwege hun ontdekkingen, William Shakespeare en Leonardo Da Vinci bleven in de herinnering dankzij hun kunst. Sinds de 20ste eeuw en de opkomst van de film, televisie en later het Internet kunnen mensen beroemd worden zonder dat ze daarvoor iets specifiek moeten doen. Zo ontstonden er personen als Zsa Zsa Gabor en Paris Hilton die “beroemd zijn omdat ze beroemd zijn” en waarvan niemand exact kan uitleggen hoe dat zo gekomen is. Dankzij reality-tv en shows zoals Big Brother kunnen volslagen onbekenden ook in een mum van tijd veranderd worden in sterren, zonder dat ze hiervoor iets concreet moeten doen. Sommige mensen zijn ook beroemd alhoewel ze in hun vakgebied eigenlijk niet uitzonderlijk goed zijn. Voorbeelden zijn onder meer Raymond Poulidor, een wielrenner die publieke sympathie kreeg omdat hij regelmatig tweede eindigde in de Ronde van Frankrijk, Anna Kournikova, een tennisser die amper kampioenschappen won maar vanwege haar sexy uiterlijk wereldberoemd werd en Ed Wood, een filmregisseur die zo'n amateuristische films maakte dat hij vooral hierom berucht werd.

Het publiek is altijd nieuwsgierig naar het leven en details over het privéleven van beroemheden. Doordat het succes en de mislukkingen van deze sterren en openbare figuren vaak breed in de media wordt uitgesmeerd krijgt het publiek het gevoel dat ze de beroemdheid haast net zo goed kennen als hun beste vrienden. Dit leidt wel eens tot massahysterie, zoals bij de dood van Rudolph Valentino of Prinses Diana. De massamedia draagt vaak bij tot de overdreven idealisering en bewondering van deze personen. Zo worden acteurs vaak geroemd omdat ze tijdens de repetities voor een bepaalde rol zo snel in de huid van hun personage kunnen kruipen of omdat ze tijdens promotie voor een bepaald goed doel worden voorgesteld als experts rond het thema. Tabloids en praatprogramma’s spenderen vaak véél aandacht aan beroemdheden, zeker wanneer die met iets nieuws op de markt komen.

  15 minuten beroemdheid

Deze verheerlijking kan echter onverwacht omslaan in verguizing. Beroemdheden die enkele maanden eerder nog werden geprezen worden soms eensklaps door een schandaal, flop of gênante misstap de grond in geboord. Sommige beroemdheden zakken hierbij terug in de obscuriteit en worden vergeten, anderen dragen voor de rest van hun leven een negatief imago mee.

Andy Warhol verklaarde ooit dat “in de toekomst iedereen beroemd zal zijn, voor 15 minuten”, of in andere woorden: “voor een heel korte tijd tot de trend of mode weer voorbij is.” Dit verklaart ook waarom sommige mensen wereldberoemd of bekend kunnen zijn in een bepaalde eeuw, decennium, jaar,... maar kort erop alweer vergeten. Lorenzo de Medici was een beroemd 15de-eeuws Florentijns staatsman, maar vandaag de dag kennen enkel historici zijn naam nog. Filmacteurs als Harold Lloyd en Louise Brooks waren wereldberoemd tijdens de jaren 1920, maar zijn nu minder bekend bij het grote publiek. MC Hammer is een bekende naam voor mensen die in het jaar 1990 jong waren, maar latere generaties kennen hem niet meer.

Het omgekeerde is ook mogelijk. Schilder Rembrandt van Rijn en componist Wolfgang Amadeus Mozart waren beiden succesrijk tijdens hun leven, maar stierven in vergetelheid. Hun reputatie groeide pas enkele decennia later. Vincent van Gogh was een onbekende en mislukte schilder tijdens zijn leven en verkocht slechts één schilderij. Pas jàren nà zijn dood werd hij beroemd en erkend als een artistiek vernieuwend genie van wereldniveau. Blueszanger Robert Johnson nam slechts een aantal nummers op tijdens de jaren 1930 en was enkel bekend in de VS-staat waar hij woonde. Tegenwoordig is hij veel beroemder en gerespecteerd als artiest, dankzij de legendes rond zijn leven. Bepaalde mensen worden enkel herinnerd vanwege een verhaal, broodje aapverhaal of filmvertolking rond hun leven en minder vanwege hun daden. Antonio Salieri was tijdens de 18de eeuw een beroemd en gevierd componist. Na zijn dood werd hij enkele eeuwen lang vergeten tot hij dankzij de musical en film Amadeus weer bekender werd bij het grote publiek, zij het echter in de rol van jaloerse antagonist van Mozart. Cleopatra leeft voor in het geheugen van de meeste mensen als een mooie vrouw, volgens onze moderne smaak, terwijl ze in het echt totaal niet op een modern slank fotomodel leek. Roscoe “Fatty” Arbuckle en O.J. Simpson zijn tegenwoordig beruchter vanwege het moordschandaal waarbij ze betrokken waren, dan vanwege hun filmcarrière. Ronald Reagan is thans beroemder als politicus dan als filmacteur. Eeuwen na zijn dood is Andrea Mantegna bekender als mentor van Leonardo Da Vinci dan voor zijn eigen kunst. Catharina de Grote is bij veel mensen bekend omdat ze geloven dat ze overleed na seks te hebben gehad met een paard, terwijl dit verhaal volledig verzonnen is. Veel mensen kennen Richard III van Engeland omdat ze geloven dat hij ooit: "A horse, a horse, my kingdom for a horse", zou hebben gezegd, terwijl dit gewoon een fictieve regel is uit het toneelstuk, “Richard III” door Shakespeare

  Zie ook

• Bekende Nederlander
• Bekende Vlaming
• Ster